Kızılbaş Nedir?
Kızılbaş, eski dinî inanış ve kültürleri ile İslamiyeti kendilerine has bir şekilde birleştirip Şiilik’ten etkilenen Safevi Tarikatı müridleri için kullanılan terimdir.
Kızılbaşlığın Tarihçesi
Kızılbaşlığın kökenleri 14. yüzyıla, Şeyh Safiyüddin Erdebili’nin kurduğu Safevi Tarikatı’na kadar uzanır. Şeyh Safiyüddin, Anadolu’da yaşayan Türkmen oymakları arasında yayılan bir tarikat kurucusu ve sufi idi. Tarikatı, İslamiyet’in Sünni yorumunun yanı sıra, eski Türk dinî inanışlarından da etkilenen bir anlayışa sahipti.
Şeyh Safiyüddin’in oğlu Şeyh Haydar, tarikatı daha da radikalleştirerek Şiilik’ten etkilenmeye başladı. Şeyh Haydar, Şii inancında önemli bir yere sahip olan 12 İmam’dan sonuncu İmam olan Muhammed Mehdi’nin zuhurunu bekleyen bir mehdi anlayışına sahipti. Şeyh Haydar, kendisini Mehdi’nin öncülerinden biri olarak görüyordu.
Şeyh Haydar’ın Şiileşmesi, tarikatın saflarında büyük bir bölünmeye yol açtı. Şeyh Haydar’ın taraftarları, onun Şii inancını benimsemesini desteklerken, Sünni inancını sürdüren taraftarları ise ondan uzaklaştı.
Şeyh Haydar’ın oğlu Şah İsmail, tarikatın başına geçtikten sonra, babasının Şiileşme politikasını daha da ileri götürdü. Şah İsmail, 1501 yılında Safevi Devleti’ni kurarak, Şiiliğin resmî din olarak kabul edilmesini sağladı.
Safevi Devleti’nin kurulmasıyla birlikte, Kızılbaşlar da önemli bir siyasi güç haline geldiler. Şah İsmail’in ordusunun önemli bir kısmını Kızılbaşlar oluşturuyordu. Kızılbaşlar, Safevi Devleti’nin fetihlerinde önemli rol oynadılar.
Kızılbaşlığın İnançları
Kızılbaşlar, İslamiyet’in Şii yorumunu benimsemekle birlikte, eski Türk dinî inanışlarından da etkilenen bir inanç sistemine sahiptirler. Kızılbaşların inançları, şu temel unsurlardan oluşur:
- Mehdi inancı: Kızılbaşlar, 12 İmam’dan sonuncu İmam olan Muhammed Mehdi’nin zuhurunu bekleyen bir mehdi anlayışına sahiptirler. Kızılbaşlara göre, Mehdi, zuhur ettiğinde, adalet ve eşitlik düzenini kuracaktır.
- Alevilik: Kızılbaşlar, Alevilik geleneklerine de bağlıdırlar. Alevilik, İslamiyet’in Şii yorumunun yanı sıra, eski Türk dinî inanışlarından da etkilenen bir inanç sistemidir. Kızılbaşlar, Alevilik geleneklerinin bir parçası olan cem törenlerini düzenlerler.
- Eşitlik ve kardeşlik: Kızılbaşlar, eşitlik ve kardeşlik kavramlarına büyük önem verirler. Onlara göre, tüm insanlar eşit yaratılmıştır ve birbirlerine kardeşlik duygusuyla yaklaşmalıdır.
Kızılbaşlığın Sosyal Yapısı
Kızılbaşlar, genellikle göçebe Türkmen oymakları arasından çıkmışlardır. Kızılbaşlar, geleneksel Türk toplum yapısının özelliklerini taşımaktadırlar. Onlar, güçlü bir aşiret ve cemaat bağlarına sahiptirler.
Kızılbaşlar, genellikle kırsal kesimde yaşayan bir topluluktur. Ancak, şehirlerde de Kızılbaş nüfusu bulunmaktadır.
Kızılbaşlığın Etkileri
Kızılbaşlar, Osmanlı Devleti’nin tarihi boyunca önemli bir rol oynamışlardır. Kızılbaşlar, Osmanlı Devleti’nde sık sık ayaklanmalar çıkarmışlardır. Bu ayaklanmalar, Osmanlı Devleti’nin siyasi ve sosyal hayatında önemli etkiler yaratmıştır.
Kızılbaşlar, aynı zamanda, Anadolu’nun kültürel gelişimine de önemli katkılarda bulunmuşlardır. Kızılbaşlar, Anadolu’da Alevilik geleneğinin yaygınlaşmasında önemli rol oynamışlardır.
Kızılbaşlığın Günümüze Yansımaları
Kızılbaşlar, günümüzde de Türkiye, İran, Irak ve Azerbaycan gibi ülkelerde önemli bir nüfusa sahiptirler. Kızılbaşlar, bu ülkelerde genellikle azınlık konumundadırlar. Ancak, Kızılbaşlar, kültürel ve dini kimliklerini korumaya devam etmektedirler.
Kızılbaşlığın günümüze yansımaları şu şekilde sıralanabilir:
- Alevilik: Kızılbaşlar, Alevilik geleneklerinin önemli bir parçasıdırlar