İştiyak Nedir?
İştiyak, Türkçe bir kelime olup, “güçlü istek, arzu, özlem” anlamlarına gelmektedir. TDK sözlüğünde “bir şeye karşı duyulan aşırı istek, özlem” olarak tanımlanmaktadır.
İştiyak kelimesi, Arapça kökenli bir kelimedir. “İstiyâk” kelimesinden Türkçeye geçmiştir. “İstiyâk” kelimesi, “istemek, arzu etmek” anlamına gelen “istiyâ” kelimesinden türetilmiştir.
İştiyak, hem olumlu hem de olumsuz anlamlarda kullanılabilir. Örneğin, “İlahi aşka iştiyak duymak” olumlu bir anlam taşırken, “İçki içmeye iştiyak duymak” olumsuz bir anlam taşımaktadır.
İştiyak Türleri
İştiyak, farklı türlere ayrılabilir. Bu türlerden bazıları şunlardır:
- Maddi iştiyak: Maddi şeylere duyulan istektir. Örneğin, paraya, mala, mülke duyulan istek maddi iştiyaktır.
- Manevi iştiyak: Manevi şeylere duyulan istektir. Örneğin, Allah’a, aşka, hakikate duyulan istek manevi iştiyaktır.
- Dünyevî iştiyak: Dünyadaki şeylere duyulan istektir. Örneğin, şöhrete, makama, mala, mülke duyulan istek dünyevî iştiyaktır.
- Uhrevî iştiyak: Ahiretteki şeylere duyulan istektir. Örneğin, cennete, Allah’ın rızasına duyulan istek uhrevî iştiyaktır.
İştiyak ve İrade İlişkisi
İştiyak ve irade, birbirine bağlı iki kavramdır. İştiyak, iradenin harekete geçmesine sebep olan bir güçtür. İrade ise iştiyakı yönlendirir ve kontrol eder.
İrade güçlü olduğunda, iştiyakı kontrol altına alabilir. İrade zayıf olduğunda ise iştiyak, insanı kontrol edebilir.
İştiyak ve İnsan Davranışı
İştiyak, insan davranışını önemli ölçüde etkileyen bir faktördür. İştiyak duyulan şeye ulaşmak için çaba gösterilir. Bu çaba, insanın davranışlarını şekillendirir.
İştiyak, olumlu veya olumsuz davranışlara yol açabilir. Örneğin, Allah’a iştiyak duymak, insanı ibadet etmeye ve iyilik yapmaya yönlendirebilir. Paraya iştiyak duymak ise insanı hırslı ve açgözlü yapabilir.
İştiyak ve Tasavvuf
Tasavvufta iştiyak, önemli bir kavramdır. Tasavvuf ehli, iştiyakı, Allah’a ulaşmanın bir yolu olarak görürler.
Tasavvufta iştiyak, iki şekilde tanımlanır:
- Hak iştiyakı: Allah’a duyulan iştiyaktır.
- Hal iştiyakı: Tasavvufta ulaşılan hallerin devamını sağlamaya duyulan iştiyaktır.
Hak iştiyakı, tasavvufta en önemli iştiyak olarak kabul edilir. Hak iştiyakı, kişinin Allah’a olan sevgisini ve bağlılığını gösterir.
İştiyak ve Edebiyat
Edebiyat eserlerinde iştiyak, sıklıkla kullanılan bir temadır. Şair ve yazarlar, iştiyakı, aşk, özlem, hasret gibi duyguları ifade etmek için kullanırlar.
Örneğin, Fuzuli’nin “Aşkın İlmi” adlı eserinde, aşkın iştiyak duygusu ile birlikte nasıl bir hal oluşturduğu anlatılmaktadır.
Sonuç
İştiyak, güçlü bir istek, arzu, özlem anlamına gelen bir kelimedir. Hem olumlu hem de olumsuz anlamlarda kullanılabilir. İştiyak, insan davranışını önemli ölçüde etkileyen bir faktördür.
İştiyak, tasavvuf ve edebiyat eserlerinde de sıklıkla kullanılan bir temadır.