Edat Nedir?
Edat, farklı tür ve görevdeki kelimeler ve kavramlar arasında anlam ilgisi kurmaya yarayan yardımcı kelimedir. Edatların tek başına anlamı yoktur; diğer kelimelerle birlikte, cümle içinde görev kazanır.
Türkçede edatlar, cümle içinde farklı görevler üstlenebilirler. En yaygın görevleri şunlardır:
- Amaç, neden, niçin, için, diye, üzere gibi edatlar, bir eylemin amacını, nedenini veya gerekçesini belirtmek için kullanılır. Örneğin, “Bu kitabı okumak için çok çalıştım.” cümlesinde “için” edatı, “okumak” eyleminin amacını belirtmektedir.
- Yer, yön, zaman, miktar, ölçü, durum gibi edatlar, bir eylemin veya kavramın yerini, yönünü, zamanını, miktarını, ölçüsünü veya durumunu belirtmek için kullanılır. Örneğin, “Evden okula doğru yürüdüm.” cümlesinde “doğru” edatı, “yürüdüm” eyleminin yönünü belirtmektedir.
- Benzetme, karşılaştırma, karşıtlık, koşul, şart gibi edatlar, iki kavram arasında benzerlik, farklılık, koşul veya şart ilişkisi kurmak için kullanılır. Örneğin, “O kadar güzel ki bir peri gibi.” cümlesinde “gibi” edatı, iki kavramı (o ve peri) karşılaştırmaktadır.
- Soru, emir, istek, rica, öneri gibi edatlar, bir soru sormak, bir emir vermek, bir istekte bulunmak, bir ricada bulunmak veya bir öneride bulunmak için kullanılır. Örneğin, “Bu kitabı nereden aldın?” cümlesinde “nereden” edatı, bir soru sormaktadır.
Edatların Türleri
Edatların türleri, cümle içinde üstlendikleri göreve göre belirlenir. Türkçede en yaygın olarak kullanılan edat türleri şunlardır:
- Amaç edatları: Amaç, neden, niçin, için, diye, üzere
- Yer edatları: İçinde, dışında, yanında, ardında, önünde, üstünde, altında, ortasında, arasında, çevresinde
- Yön edatları: Doğru, karşı, geri, yukarı, aşağı, içeri, dışarı, sağa, sola
- Zaman edatları: Sonra, önce, henüz, şimdi, zamanla, her zaman, bazen, zaman zaman, her zaman, her zaman
- Miktar edatları: Kadar, kadar çok, kadar az, pek çok, az çok, biraz, yeterince, fazlasıyla
- Ölçü edatları: Kadar, kadar çok, kadar az, pek çok, az çok, biraz, yeterince, fazlasıyla
- Durum edatları: gibi, sanki, öyle, kadar, yeterince, pek çok, az çok, biraz, yeterince, fazlasıyla
- Benzetme edatları: gibi, sanki, o kadar ki, öyle ki, ne kadar ki
- Karşıtlık edatları: ama, fakat, lakin, lâkin, oysa, halbuki, ancak, ne var ki, ne ki, o kadar ki
- Şart edatları: eğer, madem, ise, şayet, hâlbuki, oysa, ancak, ne var ki, ne ki, o kadar ki
- Soru edatları: ne, kim, nerede, ne zaman, nasıl, niçin, neden, kimi, hangi, ne kadar
- Emir edatları: git, gel, ver, al, yap, etme, yapma, dur, bekle, otur, kalk
- İstek edatları: lütfen, rica ederim, olur mu, olur musunuz, ister misiniz
- Rica edatları: lütfen, rica ederim, olur mu, olur musunuz, ister misiniz
- Öneri edatları: bence, bana kalırsa, sana kalırsa, ona kalırsa, bana göre, sana göre, ona göre
Edatların Özellikleri
Edatların aşağıdaki özellikleri vardır:
- Tek başına anlamı yoktur. Edatların anlamı, ancak diğer kelimelerle birlikte kullanıldıklarında ortaya çıkar. Örneğin, “için” edatının anlamı, ancak “okumak” gibi bir fiille birlikte kullanıldığında anlaşılır.
- Cümle içinde farklı görevler üstlenebilir. Edatların görevi, cümledeki konumlarına ve diğer kelimelerle olan ilişkilerine göre değişebilir. Örneğin, “için” edatı, “Bu kitabı okumak için çok çalıştım.” cümlesinde amacı belirtirken, “