Eş’ariyye, İslâm içinde bir teoloji ekolü ve Sünnî itikadi mezheplerinden birisidir. Kurucusu Ebü’l Hasan Eş’arî’dir. Sünnî Müslümanlar arasında Mâtûrîdîlik ve Selefîlik gibi yaygındır. Aklı Mu’tezile kadar önemsememekle birlikte, Selefîyye kadar da küçük çapta ele almaz.
Eş’ariyye’nin Tarihçesi
Eş’ariyye, X. yüzyılda Ebü’l Hasan Ali el-Eş’arî (ö. 324/935-36) tarafından kurulmuştur. Eş’arî, başlangıçta Mu’tezile mezhebine mensuptu. Ancak daha sonra Mu’tezile’nin bazı görüşlerini eleştirmeye başladı. Bu eleştirileri sonucunda, Mu’tezile’nin temel görüşlerinden farklı bir teoloji ekolünü geliştirdi.
Eş’ariyye, kısa sürede Sünnî Müslümanlar arasında yaygınlaştı. Bu yaygınlaşmanın nedenleri arasında şunlar sayılabilir:
- Eş’ariyye, Mu’tezile’nin bazı görüşlerini eleştirerek, Sünnî Müslümanların Mu’tezile’ye karşı olan endişelerini giderdi.
- Eş’ariyye, aklın dinî konularda kullanılmasını savunarak, Sünnî Müslümanların akılcı yönünü tatmin etti.
- Eş’ariyye, Selefîyye’nin bazı görüşlerini kabul ederek, Sünnî Müslümanların Selefîyye’ye olan yakınlığını korudu.
Eş’ariyye, günümüzde de Sünnî Müslümanlar arasında yaygın olarak kabul gören bir itikadi mezheptir.
Eş’ariyye’nin Temel Görüşleri
Eş’ariyye, İslâm’ın temel inanç esaslarını savunan bir itikadi mezheptir. Eş’ariyye’nin temel görüşleri şunlardır:
- Tanrı’nın birliği (tevhid): Eş’ariyye, Tanrı’nın birliğine (tevhid) inanır. Eş’ariyye’ye göre, Tanrı tektir, eşi ve benzeri yoktur. Tanrı, her şeyin yaratıcısı, sahibi ve yöneticisidir.
- Tanrı’nın sıfatları (sifat): Eş’ariyye, Tanrı’nın sıfatları olduğuna inanır. Eş’ariyye’ye göre, Tanrı’nın sıfatları, onun zatından ayrı değildir. Tanrı’nın sıfatları, onun varlığını ve kudretini gösteren özelliklerdir.
- Tanrı’nın iradesi (irade): Eş’ariyye, Tanrı’nın iradesine inanır. Eş’ariyye’ye göre, Tanrı’nın iradesi mutlaktır. Tanrı, her şeyi istediği gibi yapar.
- Tanrı’nın ilmi (ilim): Eş’ariyye, Tanrı’nın ilmine inanır. Eş’ariyye’ye göre, Tanrı’nın ilmi her şeyi kapsar. Tanrı, geçmişi, geleceği ve şimdiyi bilir.
- Tanrı’nın görmesi (basit): Eş’ariyye, Tanrı’nın görmesine inanır. Eş’ariyye’ye göre, Tanrı, her şeyi görür. Ancak Tanrı’nın görmesi, bizim görmemize benzer değildir. Tanrı’nın görmesi, zamandan ve mekândan bağımsızdır.
- Tanrı’nın işitmesi (işitme): Eş’ariyye, Tanrı’nın işitmesine inanır. Eş’ariyye’ye göre, Tanrı, her şeyi işitir. Ancak Tanrı’nın işitmesi, bizim işitmemize benzer değildir. Tanrı’nın işitmesi, zamandan ve mekândan bağımsızdır.
- Tanrı’nın konuşması (kelam): Eş’ariyye, Tanrı’nın konuşmasına inanır. Eş’ariyye’ye göre, Tanrı, her şeyi konuşur. Ancak Tanrı’nın konuşması, bizim konuşmamıza benzer değildir. Tanrı’nın konuşması, zamandan ve mekândan bağımsızdır.
- Kıyamet günü (ahiret): Eş’ariyye, kıyamet gününe inanır. Eş’ariyye’ye göre, kıyamet günü, ölülerin dirileceği, herkesin yaptıklarının hesabının verileceği gündür.
Eş’ariyye ve Diğer İtikadi Mezhepler
Eş’ariyye, Sünnî itikadi mezhep