Nazım Şekli Nedir?
Nazım şekli, bir şiirin dize sayısı, ölçüsü, uyak düzeni ve nazım birimi gibi unsurlarının oluşturduğu dış yapıdır. Nazım şekli, şiirin biçimini belirler ve şiirin okunuşuna, anlaşılmasına ve etkisine katkıda bulunur.
Nazım Şekli Unsurları
Nazım şeklini oluşturan unsurlar şunlardır:
- Dize sayısı: Bir şiirde dize sayısının sabit olduğu veya belirli bir düzene göre değiştiği nazım şekilleri vardır. Örneğin, gazelde dize sayısı 5-13 arasında değişir ve her beyit 5 dizelidir.
- Ölçü: Şiirde kullanılan hece sayısı veya hecelerin uzunluk-kısalık düzeni ölçü olarak adlandırılır. Nazım şekilleri, kullanılan ölçüye göre hece ölçülü veya aruz ölçülü olarak ayrılır.
- Uyak: Şiirde dizelerin sonunda yer alan ses benzerliklerine uyak denir. Nazım şekilleri, kullanılan uyak düzenine göre kafiyeli veya redifli olarak ayrılır.
- Nazım birimi: Bir şiirin en küçük yapısal birimidir. Nazım birimi, dize sayısı, ölçüsü ve uyak düzeni ile belirlenir. Örneğin, gazelde beyit, murabbada dörtlük, kıt’ada iki dize nazım birimidir.
Nazım Şekilleri
Edebiyattaki nazım şekilleri, halk edebiyatı ve divan edebiyatı olmak üzere iki ana gruba ayrılır.
Halk Edebiyatı Nazım Şekilleri
Halk edebiyatında kullanılan nazım şekilleri şunlardır:
- Mani: Dört dizeli, 7’li hece ölçüsüyle yazılan şiirlerdir. Maniler genellikle tekerleme şeklinde söylenir ve eğlence amaçlı kullanılır.
- Ninni: Çocuğa uyku verme amacıyla söylenen şiirlerdir. Ninniler genellikle 7’li veya 8’li hece ölçüsüyle yazılır.
- Ağıt: Bir kişinin ölümünden duyulan acıyı anlatan şiirlerdir. Ağıtlar genellikle 11’li hece ölçüsüyle yazılır.
- Türkü: Halkın içinden gelen, duygu ve düşünceleri anlatan şiirlerdir. Türküler genellikle 8, 10 veya 11’li hece ölçüsüyle yazılır.
- Kosma: Halk edebiyatında kullanılan bir nazım şeklidir. Dize sayısı ve ölçüsü bakımından manilere benzer.
- Varsağı: Halk edebiyatında kullanılan bir nazım şeklidir. Dize sayısı ve ölçüsü bakımından koşmalara benzer.
- Semai: Halk edebiyatında kullanılan bir nazım şeklidir. Dize sayısı ve ölçüsü bakımından koşmalara benzer.
Divan Edebiyatı Nazım Şekilleri
Divan edebiyatında kullanılan nazım şekilleri şunlardır:
- Gazel: En yaygın kullanılan nazım şeklidir. Beş ila on üç beyit arasında değişen dizeleri vardır. Her beyit kendi arasında kafiyeli ve rediflidir. Gazeller genellikle aşk, sevgi, ayrılık, hasret gibi konuları anlatır.
- Rubai: Dört dizeli, 11’li hece ölçüsüyle yazılan şiirlerdir. Her dizesi kendi içinde kafiyeli ve rediflidir. Rubailer genellikle felsefi, tasavvufi veya ibret verici konuları anlatır.
- Kaside: En uzun nazım şeklidir. Genellikle 50 beyitten fazladır. Her beyit kendi arasında kafiyeli ve rediflidir. Kasideler genellikle övgü, yergi, hikmet, din gibi konuları anlatır.
- Tuyuğ: Dört dizeli, 11’li hece ölçüsüyle yazılan şiirlerdir. Her dizesi kendi içinde kafiyeli ve rediflidir. Tuyuğlar genellikle aşk, sevgi, ayrılık gibi konuları anlatır.
- Mesnevi: Dize sayısı bakımından sınırsız olan, her bendi beşer veya onar beyitten oluşan nazım şeklidir. Her bendi kendi arasında kafiyeli ve rediflidir. Mesneviler genellikle hikâye, efsane, dinî konular gibi konuları anlatır.
- Murabba: Dört dizeli, 7’li hece ölçüsüyle yazılan şiirlerdir. Her dizesi kendi içinde kafiyeli ve rediflidir. Murabbalar genellikle aşk, sevgi, ayrılık gibi konuları anlatır.
- **Kıt’