Falez nedir?
Falez, deniz veya göl kıyısında dalgaların aşındırması sonucu oluşan yüksek eğimli (genellikle >40°, dik hatta negatif eğimli) kıyıdır. Fransızca “falaise” kelimesinden Türkçeye geçmiştir ve dilimizde “yalıyar” olarak da bilinir.
Falezlerin oluşumu
Falezlerin oluşumu, dalgaların kayaların yüzeyine çarpması ve bu çarpma sonucunda kayalarda oluşan aşınma ile gerçekleşir. Dalgaların hızı, dalga boyu, dalganın enerjisi ve kayaların türü, falezlerin oluşumunda etkili olan faktörlerdir.
Dalgalar, kayaların yüzeyine çarptığında, kayalarda küçük çatlaklar ve oyuklaşmalar oluşur. Bu oyuklaşmalar, dalgaların etkisiyle zamanla büyür ve derinleşir. Zamanla, bu oyuklaşmaların altındaki kayalar çökerek, falezin oluşumunu sağlar.
Falezlerin oluşumunda, dalgaların aşındırmasının yanı sıra, rüzgarın da etkisi vardır. Rüzgar, dalgaların etkisiyle oluşan oyukları genişleterek, falezin oluşumunu hızlandırır.
Falezlerin özellikleri
Falezlerin en belirgin özelliği, yüksek eğimleridir. Falezler, genellikle 40°’nin üzerinde bir eğime sahiptirler. Ancak, bazı falezlerin eğimi 90°’nin üzerine çıkabilir.
Falezlerin eğimi, dalgaların hızı ve enerjisi ile kayaların türüne bağlıdır. Yumuşak kayalar, sert kayalara göre daha kolay aşınırlar ve bu nedenle daha dik falezler oluştururlar.
Falezlerin bir diğer özelliği, dalgalara karşı dirençli olmalarıdır. Falezler, dalgaların aşındırmasına karşı koyabilirler ve bu nedenle uzun yıllar boyunca varlıklarını sürdürebilirler.
Falezlerin oluşumunu etkileyen faktörler
Falezlerin oluşumunu etkileyen faktörler şunlardır:
- Dalgaların hızı ve enerjisi
- Dalga boyu
- Kayaların türü
- Rüzgar
Dalgalar, falezlerin oluşumunda en önemli etkendir. Dalgaların hızı ve enerjisi, falezlerin oluşum hızını ve şeklini belirler. Dalga boyu da falezlerin oluşumunda rol oynar. Dalga boyu uzun olan dalgalar, kayalara daha fazla çarparak, daha fazla aşınma sağlar.
Kayaların türü de falezlerin oluşumunda önemli bir faktördür. Yumuşak kayalar, sert kayalara göre daha kolay aşınırlar ve bu nedenle daha dik falezler oluştururlar.
Rüzgar, falezlerin oluşumunda dolaylı bir etkendir. Rüzgar, dalgaların etkisiyle oluşan oyukları genişleterek, falezin oluşumunu hızlandırır.
Falezlerin oluşumu ve gelişimi
Falezlerin oluşumu, bir süreçtir ve zaman içinde devam eder. Falezler, dalgaların etkisiyle sürekli olarak aşınırlar ve bu nedenle geriye doğru çekilirler.
Falezlerin oluşumu ve gelişimi, aşağıdaki aşamalardan oluşur:
- Oyuklaşma aşaması: Dalgaların etkisiyle kayaların yüzeyinde küçük çatlaklar ve oyuklaşmalar oluşur.
- Çökme aşaması: Oyuklaşmaların altındaki kayalar çökerek, falezin oluşumunu sağlar.
- Geri çekilme aşaması: Falezler, dalgaların etkisiyle sürekli olarak aşınırlar ve bu nedenle geriye doğru çekilirler.
Falezlerin çevresel etkileri
Falezlerin çevresel etkileri şunlardır:
- Kıyı şeridinin oluşumu: Falezler, kıyı şeridinin oluşumunda önemli bir rol oynarlar. Falezler, dalgaların etkisiyle kıyı şeridini aşındırarak, yeni kıyı şekillerinin oluşmasını sağlarlar.
- Kıyı ekosisteminin korunması: Falezler, kıyı ekosisteminin korunmasında önemli bir rol oynarlar. Falezler, kıyıdaki bitki ve hayvan türleri için yaşam alanı sağlarlar.
- Kıyı yapılarının korunması: Falezler, kıyıdaki yapıların korunmasında da önemli bir rol oynarlar. Falezler, dalgaların etkisiyle kıyıdaki yapıları aşındırarak, zarar görmesini engellerler.
Falezlerin bulunduğu yerler
Falezler, dünya üzerinde birçok yerde bulunurlar. Özellikle, deniz ve göllerin aşınmaya karşı dirençli kayalardan oluşan kıyılarında falezler görülür