Mazmun Nedir?
Mazmun, kelime anlamı olarak “anlam, kavram” demektir. Edebiyatta, bazı düşüncelerin ifadesinde kullanılan klişeleşmiş söz ve anlatımlara denir. Edebiyattaki terim anlamı “bir şeyin özelliklerini çağrıştıracak kelime grupları içinde gizlemek”tir.
Divan edebiyatında divan şairi tarafından sıkça kullanılan bir kavramdır. Arap edebiyatının da mazmunları sıkça kullanılır. Türklerin İslam öncesi mazmunları birkaç tanedir ve İslam sonrasında da çok az sayıda kalmıştır.
Mazmun, bir sözün içinde gizli olan sanatlılık anlamına da gelebilir. Buna göre belli kelimelerin kullanılması bazı düşünceleri hatırlatır.
Mazmunların Özellikleri
Mazmunlar, aşağıdaki özellikleri taşır:
- Klişeleşmiş söz ve anlatımlardır. Yani, geçmişte kullanılmış ve günümüzde de aynı şekilde kullanılagelen ifadelerdir.
- Dolaylı ifadelerdir. Yani, doğrudan söylenmek istenen şey, başka bir ifade ile anlatılır.
- Sanatsal bir ifade biçimidir. Yani, okuyucunun hayal gücünü harekete geçirir ve estetik bir zevk verir.
Mazmunların Türleri
Mazmunlar, farklı şekillerde sınıflandırılabilir. En yaygın sınıflandırma, mazmunların kullanıldığı alana göre yapılan sınıflandırmadır. Bu sınıflandırmaya göre mazmunlar, şu şekilde kategorize edilebilir:
- Aşk mazmunları: Sevgilinin güzelliği, aşkın acıları, ayrılık gibi konularla ilgili mazmunlardır. Örneğin, sevgilinin dudağı için “berg-i gül”, aşkın ateşi için “şem’-i aşk”, ayrılığın ıstırabı için “derd-i hasret” gibi mazmunlar kullanılır.
- Dinî mazmunlar: Allah, peygamberler, melekler, cennet, cehennem gibi dini kavramlarla ilgili mazmunlardır. Örneğin, Allah için “hâk-i teâlâ”, peygamberler için “resûl-i ekrem”, cennet için “cennet-i a’lâ”, cehennem için “cehennem-i zebani” gibi mazmunlar kullanılır.
- Hayat mazmunları: Hayatın çeşitli yönleriyle ilgili mazmunlardır. Örneğin, hayatın kısalığı için “ömr-i fani”, hayatın çilesi için “derd-i dünya”, hayatın güzelliği için “güzellik-i cihân” gibi mazmunlar kullanılır.
- Tabiat mazmunları: Tabiat unsurlarıyla ilgili mazmunlardır. Örneğin, güneş için “şems-i tabîb”, ay için “hilâl-i rahmet”, yıldızlar için “nûr-u semâ” gibi mazmunlar kullanılır.
Mazmunların Örnekleri
Mazmunlar, divan şiiri başta olmak üzere, edebiyatın farklı alanlarında kullanılmıştır. İşte mazmunların bazı örnekleri:
- Aşk mazmunları:
- Berg-i gül: Dudak
- Şem’-i aşk: Aşk ateşi
- Derd-i hasret: Ayrılık ıstırabı
- Dinî mazmunlar:
- Hâk-i teâlâ: Allah
- Resûl-i ekrem: Peygamberler
- Cennet-i a’lâ: Cennet
- Cehennem-i zebani: Cehennem
- Hayat mazmunları:
- Ömr-i fani: Hayatın kısalığı
- Derd-i dünya: Hayatın çilesi
- Güzellik-i cihân: Hayatın güzelliği
- Tabiat mazmunları:
- Şems-i tabîb: Güneş
- Hilâl-i rahmet: Ay
- Nûr-u semâ: Yıldızlar
Mazmunların Önemi
Mazmunlar, edebiyatın zenginliğini ve çeşitliliğini sağlayan önemli unsurlardan biridir. Mazmunlar, okuyucunun hayal gücünü harekete geçirir ve estetik bir zevk verir. Ayrıca, mazmunlar, şairlerin duygu ve düşüncelerini daha etkili bir şekilde ifade etmelerini sağlar.
Mazmunlar, günümüzde de edebiyat eserlerinde kullanılmaktadır. Örneğin, günümüz şairleri, sevgiyi, aşkı, ayrılığı, hayatı ve tabiatı ifade etmek için mazmunlara başvurmaktadır.