Davranış Nedir?
Davranış, canlı organizmalar tarafından çevreye verilen her türlü tepkidir. Bu tepkiler, organizmanın iç ve dış uyaranlara karşı gösterdiği bilişsel, duyuşsal ve psikomotor boyutları içerebilir.
Davranış, canlı organizmanın çevresiyle etkileşime girdiği temel yollardan biridir. Davranış sayesinde organizmalar, çevredeki değişiklikleri algılar, bu değişikliklere uyum sağlar ve çevreyi değiştirebilir.
Davranış, organizmaların hayatta kalmalarını ve üremelerini sağlamada önemli bir rol oynar. Örneğin, bir hayvan tehlikeyi algıladığında kaçınma davranışı göstererek kendini tehlikeden korur. Bir bitki ise güneş ışığını algılayarak büyüme ve gelişmesini sürdürür.
Davranış, organizmanın içinde bulunduğu çevrenin yanı sıra, organizmanın genetik yapısı, bireysel deneyimleri ve içinde bulunduğu sosyal çevre tarafından da etkilenir.
Davranış Bileşenleri
Davranış, üç temel bileşenden oluşur:
- Bilişsel bileşen: Davranışın planlanması, uygulanması ve değerlendirilmesinden sorumlu olan bileşendir. Bu bileşen, öğrenme, hafıza, dikkat ve problem çözme gibi bilişsel süreçleri içerir.
- Duyuşsal bileşen: Davranışın duygusal yönünü içeren bileşendir. Bu bileşen, mutluluk, öfke, üzüntü gibi duyguları içerir.
- Psikomotor bileşen: Davranışın fiziksel yönünü içeren bileşendir. Bu bileşen, hareket, konuşma, jestler gibi davranışları içerir.
Bu üç bileşen birbiriyle etkileşim halindedir. Örneğin, bir kişi bir sınava girmeden önce sınav hakkında bilgi sahibi olmak ve sınava nasıl hazırlanacağını planlamak gibi bilişsel süreçleri gerçekleştirir. Bu süreçlerin sonucunda kişi sınava karşı heyecan, korku gibi duygular hissedebilir. Sınav günü ise kişi sınav sorularını yanıtlamak, sınav kağıtlarını teslim etmek gibi psikomotor davranışlar sergiler.
Davranış Türleri
Davranışlar, çeşitli kriterlere göre sınıflandırılabilir. Bu kriterler arasında, davranışın amacı, davranışın ortaya çıkış şekli ve davranışın sosyalliği gibi kriterler yer alır.
Amaca göre davranış türleri:
- İçgüdüsel davranışlar: Doğuştan gelen ve öğrenme gerektirmeyen davranışlardır. Örneğin, bebeklerin emmek ve yutmak gibi davranışları içgüdüsel davranışlardır.
- Öğrenilmiş davranışlar: Yaşam sürecinde deneyimler sonucunda kazanılan davranışlardır. Örneğin, bisiklete binmek, araba kullanmak gibi davranışlar öğrenilmiş davranışlardır.
Ortaya çıkış şekline göre davranış türleri:
- İstemli davranışlar: Kişinin kendi isteğiyle gerçekleştirdiği davranışlardır. Örneğin, yemek yemek, kitap okumak gibi davranışlar istemli davranışlardır.
- İstemsiz davranışlar: Kişinin kendi isteğiyle gerçekleştiremediği davranışlardır. Örneğin, terlemek, göz kırpmak gibi davranışlar istemsiz davranışlardır.
Sosyalliğe göre davranış türleri:
- Sosyal davranışlar: Başkalarıyla etkileşimde bulunurken sergilenen davranışlardır. Örneğin, selamlaşmak, konuşmak gibi davranışlar sosyal davranışlardır.
- Bireysel davranışlar: Başkalarıyla etkileşimde bulunmadan sergilenen davranışlardır. Örneğin, düşünmek, hayal kurmak gibi davranışlar bireysel davranışlardır.
Davranış ve Öğrenme
Davranış, öğrenme sonucunda da şekillenebilir. Öğrenme, bir davranışın ortaya çıkışında veya mevcut bir davranışın değişmesinde rol oynayan süreçtir.
Öğrenme, çeşitli şekillerde gerçekleşebilir. Bu şekiller arasında, klasik koşullanma, edimsel koşullanma ve gözlemsel öğrenme gibi şekiller yer alır.
- Klasik koşullanma: Bir uyaranın, daha önceden koşulsuz uyarıcı olarak adlandırılan bir uyarana eşlik etmesi sonucunda, koşulsuz uyarıcının verdiği tepkiyi vermeye başlaması durumudur. Örneğin, bir köpeğe zil çaldıktan sonra yemek verilmesi durumunda, köpek zamanla zil sesini yemekle ilişkilendirmeye başlar ve zil çaldığında ağzını sulandırma gibi tepkiler vermeye başlar.
- Edimsel koşullanma: Bir davranışın, davranışın ardından gelen bir sonuçla ilişkilendirilmesi sonucunda, o davranışın ortaya çıkma olasılığının artması durumudur. Örneğin, bir öğrenciye ödevini yaptığında ona bir ödül verilmesi durumunda, öğrenci zamanla ödevini yapmak için daha fazla çaba göstermeye başlar.
- Gözlemsel öğrenme: Bireyin, başka bir bireyin davranışını gözlemleyerek o davranışı öğrenmesi durumudur.