İktibas Nedir?
İktibas, bir yazarın veya şairin kendi eserine başka bir yazarın eserinden aldığı parçalara verilen addır. Bu parçalar, aynen veya anlam olarak alınabilir. İktibas, edebiyatta sıklıkla kullanılan bir söz sanatıdır.
İktibasın Türleri
İktibas, iki ana başlıkta incelenebilir:
- Aynen iktibas: Bu türde, alınan parça aynen olduğu gibi aktarılır. Alıntı yapılan parçanın yazarının adı, eserinin adı ve alıntının yapıldığı sayfa numarası belirtilir. Örneğin, “Ne var ki, bu karanlıkta bir nur, bir ışık var. O, bu milletin sonsuz imanının ve sarsılmaz iradesinin sembolüdür.” cümlesi, Mehmet Akif Ersoy’un “İstiklal Marşı” adlı eserinden aynen iktibas edilmiş bir cümledir.
- Anlam olarak iktibas: Bu türde, alınan parçanın anlamı aynen korunur, ancak cümle yapısı değiştirilebilir. Örneğin, “Aşkın gözyaşları, yüreklerdeki ateşi söndürmez.” cümlesi, Mevlana’nın “Mesnevi” adlı eserinden anlam olarak iktibas edilmiş bir cümledir.
İktibasın Amaçları
İktibasın başlıca amaçları şunlardır:
- Açıklama yapmak: İktibas, bir kavramı veya düşünceyi açıklayıcı bir şekilde ifade etmek için kullanılabilir. Örneğin, “Bir milletin kaderi, onun gençlerinin elindedir.” cümlesi, Mustafa Kemal Atatürk’ün “Gençliğe Hitabe” adlı eserinden bir iktibastır. Bu cümle, gençlerin bir milletin geleceği için ne kadar önemli olduğunu açıklamaktadır.
- Güzellik katmak: İktibas, bir yazıya güzellik ve zenginlik katmak için kullanılabilir. Örneğin, “İnsan, bir ırmaktır. Etrafındaki her şeyi besler, ama kendisi akıp gider.” cümlesi, Mevlana’nın “Mesnevi” adlı eserinden bir iktibastır. Bu cümlenin etkileyici bir ifadesi ve güzel bir anlamı vardır.
- Kanıtlamak: İktibas, bir düşünceyi kanıtlamak için kullanılabilir. Örneğin, “İnsanın fıtratında iyilik vardır.” cümlesi, Hz. Muhammed’in (s.a.v.) hadislerinden bir iktibastır. Bu cümle, insanın doğasının iyilik olduğunu kanıtlamaktadır.
İktibasın Kuralları
İktibas yapılırken aşağıdaki kurallara dikkat edilmelidir:
- Alıntı yapılan parçanın kaynağı belirtilmelidir. Alıntı yapılan parçanın yazarının adı, eserinin adı ve alıntının yapıldığı sayfa numarası belirtilmelidir. Bu, iktibasın doğruluğunu ve güvenilirliğini sağlar.
- Alıntı yapılan parçanın aynen veya anlam olarak alındığı belirtilmelidir. Aynen iktibas yapılan parçaların aynen, anlam olarak iktibas yapılan parçaların ise anlam olarak alındığı belirtilmelidir. Bu, okuyucunun iktibasın türünü anlamasını sağlar.
- Alıntı yapılan parçanın metne uygun olması sağlanmalıdır. Alıntı yapılan parçanın, metnin içeriğine ve üslubuna uygun olması gerekir. Aksi takdirde, metin akıcılığını ve bütünlüğünü kaybedebilir.
İktibas Örnekleri
Türk edebiyatında iktibas örnekleri çoktur. Örneğin, aşağıdaki cümleler, Türk edebiyatında yer alan iktibas örnekleridir:
- “Milletimiz, Atatürk’ün önderliğinde, büyük bir bağımsızlık mücadelesi vererek, vatanını ve milletini esaretten kurtarmıştır.” (Atatürk’ün Nutuk’undan aynen iktibas)
- “Gönül, bir denizdir. Onun dalgaları, sevgidir.” (Mevlana’nın Mesnevi’sinden anlam olarak iktibas)
- “Dünyada her şey için, medeniyet için, hayat için, muvaffakiyet için en hakiki mürşit bilimdir, fendir.” (Atatürk’ün Nutuk’undan aynen iktibas)
İktibas, edebiyatta sıklıkla kullanılan bir söz sanatıdır. İktibas yaparken, alıntı yapılan parçanın kaynağını belirtmek, aynen veya anlam olarak alındığını belirtmek ve alıntı yapılan parçanın metne uygun olmasına dikkat etmek gerekir.