Kompülsif Nedir?
Kompülsif, Latince “compellere” fiilinden türetilmiş bir kelimedir. “Zorlamak, mecbur etmek” anlamına gelir. Psikolojide ise, tekrarlanan, kontrol edilemez ve genellikle rahatsız edici olan davranışlara kompülsif davranış denir. Bu davranışlar, genellikle takıntılı düşüncelerden kaynaklanır ve kişinin günlük yaşamını olumsuz yönde etkileyebilir.
Kompülsif Davranışların Türleri
Kompülsif davranışlar, çok çeşitli şekillerde ortaya çıkabilir. En yaygın kompülsif davranışlardan bazıları şunlardır:
- El yıkama: El yıkama, kompülsif davranışların en yaygın görülen türüdür. Kişi, ellerini kirli olmadığı halde sürekli yıkamak ihtiyacı hisseder.
- Kapı kilitleme: Kapı kilitleme, kompülsif davranışların bir başka yaygın türüdür. Kişi, kapıları kilitlediğinden emin olmak için defalarca kilit kontrol edebilir.
- Sayma: Sayım, kompülsif davranışların bir başka yaygın türüdür. Kişi, belirli şeyleri sayma ihtiyacı hissedebilir. Örneğin, bir merdiveni çıkarırken basamakları sayabilir.
- Düzenleme: Düzenleme, kompülsif davranışların bir başka yaygın türüdür. Kişi, eşyaları belirli bir düzene göre düzenleme ihtiyacı hissedebilir.
- Tekrarlama: Tekrarlama, kompülsif davranışların bir başka yaygın türüdür. Kişi, belirli eylemleri tekrar tekrar yapmak ihtiyacı hissedebilir. Örneğin, bir cümleyi defalarca tekrarlayabilir.
Kompülsif Davranışların Nedenleri
Kompülsif davranışların kesin nedeni bilinmemekle birlikte, genetik, çevresel faktörler ve beyin kimyası gibi çeşitli faktörlerin rol oynadığı düşünülmektedir.
Genetik faktörler, kompülsif davranışların gelişmesinde önemli bir rol oynayabilir. Obsesif kompulsif bozukluk (OKB) olan kişilerin birinci derece akrabalarında OKB görülme riski, genel popülasyona göre daha yüksektir.
Çevresel faktörler de kompülsif davranışların gelişmesinde rol oynayabilir. Kişisel travma, stres ve anksiyete gibi faktörler, kompülsif davranışlara yol açabilir.
Beyin kimyası da kompülsif davranışların gelişmesinde rol oynayabilir. Oksitosin, serotonin ve dopamin gibi nörotransmitterlerin kompülsif davranışlarla ilişkili olduğu düşünülmektedir.
Kompülsif Davranışların Tedavisi
Kompülsif davranışların tedavisinde, genellikle ilaç tedavisi ve psikoterapi birlikte kullanılır.
İlaç tedavisinde, serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI) gibi antidepresanlar kullanılır. Bu ilaçlar, beyin kimyasını düzenleyerek kompülsif davranışların şiddetini azaltmaya yardımcı olabilir.
Psikoterapide, bilişsel davranışçı terapi (BDT) yöntemi kullanılır. BDT, kişinin takıntılı düşüncelerini ve kompülsif davranışlarını değiştirmeyi amaçlayan bir terapi yöntemidir.
Kompülsif Davranışların Yaşam Üzerindeki Etkileri
Kompülsif davranışlar, kişinin günlük yaşamını olumsuz yönde etkileyebilir. Bu davranışlar, kişinin iş, okul ve sosyal yaşamını engelleyebilir. Ayrıca, kişinin özgüvenini ve yaşam kalitesini düşürebilir.
Kompülsif davranışlar yaşayan kişiler, bu durumu bir hastalık olarak kabul etmeli ve tedavi için yardım almalıdır. Tedavi ile kompülsif davranışların şiddeti azaltılabilir ve kişinin yaşam kalitesini artırılabilir.
Kompülsif Davranışların Önlenmesi
Kompülsif davranışların önlenmesi için kesin bir yöntem bulunmamakla birlikte, bazı önlemler alınabilir. Bu önlemler şunlardır:
- Stres ve anksiyeteyi azaltmak için sağlıklı yaşam tarzı alışkanlıkları edinmek.
- Kişisel travmaların üstesinden gelmek için psikolojik destek almak.
- Takıntılı düşünceler ve kompülsif davranışların ilk belirtilerini fark etmek ve hemen profesyonel yardım almak.
Kompülsif Davranışlar ile İlgili Bazı Önemli Bilgiler
- Kompülsif davranışlar, genellikle çocukluk veya ergenlik döneminde başlar. Ancak, yetişkinlik döneminde de ortaya çıkabilir.
- Kompülsif davranışlar, erkeklerde kadınlara göre daha yaygındır.
- Kompülsif davranışlar, tedavi edilmezse kronik bir hastalık haline gelebilir.
Sonuç
Kompülsif davranışlar, kişinin günlük yaşamını olumsuz yönde etkileyebilen ciddi bir hastalıktır.