Türemiş İsim Nedir?
Türemiş isim, isim kök veya gövdelerine yapım ekleri getirilerek oluşturulan isimlerdir. Türemiş isimler, türedikleri isimle ilişkili olmakla birlikte, genellikle yeni bir anlama sahiptir. Örneğin, “su” kelimesine “-luk” yapım ekini getirerek “suluk” kelimesini oluşturabiliriz. Bu durumda, “suluk” kelimesi “su” kelimesiyle ilişkili olmakla birlikte, “su taşıyan kap” anlamına gelir.
Türemiş isimler, dilimizin zenginliğini ve çeşitliliğini sağlayan en önemli unsurlardan biridir. Türkçede çok sayıda türemiş isim bulunmaktadır. Bu isimler, günlük konuşma ve yazı dilinde yaygın olarak kullanılmaktadır.
Türemiş İsimlerin Özellikleri
Türemiş isimler, şu özelliklere sahiptir:
- Türedikleri isimle ilişkili olmakla birlikte, genellikle yeni bir anlama sahiptirler. Örneğin, “su” kelimesine “-luk” yapım ekini getirerek “suluk” kelimesini oluşturabiliriz. Bu durumda, “suluk” kelimesi “su” kelimesiyle ilişkili olmakla birlikte, “su taşıyan kap” anlamına gelir.
- İsim soylu sözcüklerdir.
- Yapım ekleri alarak oluşturulurlar.
Türemiş İsimlerin Türleri
Türemiş isimler, türetildikleri ismin türüne göre ikiye ayrılır:
- İsim kökünden türeyenler: İsim köklerine yapım ekleri getirilerek yapılan isimlerdir. Örneğin, “su” kelimesine “-luk” yapım ekini getirerek “suluk” kelimesini oluşturabiliriz. Bu durumda, “suluk” kelimesi “su” kelimesinin kökünden türemiştir.
- Fiil kökünden türeyenler: Fiil köklerine yapım ekleri getirilerek yapılan isimlerdir. Örneğin, “yaz” fiiline “-ıcı” yapım ekini getirerek “yazar” kelimesini oluşturabiliriz. Bu durumda, “yazar” kelimesi “yaz” fiilinin kökünden türemiştir.
Türemiş İsimlerin Yapısı
Türemiş isimler, basit veya bileşik olabilir.
Basit Türemiş İsimler: Sadece bir yapım eki alan isimlerdir. Örneğin, “okul” kelimesi “ok” kelimesine “-ul” yapım ekinin eklenmesiyle oluşturulmuştur.
Bileşik Türemiş İsimler: Birden fazla yapım eki alan isimlerdir. Örneğin, “ağaçlık” kelimesi “ağaç” kelimesine “-lık” yapım ekinin ardından “-ç” yapım ekinin eklenmesiyle oluşturulmuştur.
Türemiş İsimlerin Anlam Özellikleri
Türemiş isimler, anlam bakımından şu kategorilere ayrılır:
- İsim anlamlı türemiş isimler: Genellikle varlıkları, kavramları veya olayları adlandıran isimlerdir. Örneğin, “çiçekçi” kelimesi “çiçek” kelimesinden türemiş bir isim anlamlı türemiş isimdir.
- Fiil anlamlı türemiş isimler: Bir eylemi, durumu veya oluş anını bildiren isimlerdir. Örneğin, “yazar” kelimesi “yazmak” fiilinden türemiş bir fiil anlamlı türemiş isimdir.
- Sıfat anlamlı türemiş isimler: Bir varlığa, kavrama veya olaya ait özelliği belirten isimlerdir. Örneğin, “kırmızı” kelimesi “kırmızı” fiilinden türemiş bir sıfat anlamlı türemiş isimdir.
- Zarf anlamlı türemiş isimler: Bir eylemi, durumu veya oluş anını zaman, yer, durum veya miktar bakımından belirten isimlerdir. Örneğin, “sonra” kelimesi “son” fiilinden türemiş bir zarf anlamlı türemiş isimdir.
Türemiş İsimlerin Kullanım Alanları
Türemiş isimler, günlük konuşma ve yazı dilinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Özellikle edebi metinlerde türemiş isimlere sıklıkla rastlanmaktadır. Türemiş isimler, dilimizin zenginliğini ve çeşitliliğini sağlayan en önemli unsurlardan biridir.
Türemiş İsimlerin Örnekleri
Türemiş isimlere şu örnekleri verebiliriz:
- İsim anlamlı türemiş isimler: öğrenci, öğretmen, arkadaş, kitaplık, evcil hayvan, okulluk, meyvelik, çiçekçi, balıkçı, terzi, doktor, öğretmenlik, arkadaşlık, kitaplıkçılık, evcil hayvancılık, okulluluk, meyvecilik, çiçekçilik, balıkçılık, terzilik, doktorluk
- Fiil anlamlı türemiş isimler: yazar, okuyucu, koşucu, dansçı, yüz