Caiz Nedir?
Caiz, İslam hukukunda bir fiilin yapılmasının dinen serbest olması anlamına gelir. Bu terim, arapça “câze” kökünden türemiştir ve “geçip gitmek, mümkün, geçerli ve serbest olmak” gibi anlamlara gelir.
Caiz olan fiiller, İslam hukukunda “mübah” olarak adlandırılır. Mübah fiiller, yapılmasında veya terkinde herhangi bir dinî hüküm bulunmayan fiillerdir. Bu fiillerin ne yapılmasında sevap, ne de terkinde günah vardır.
Caiz olan fiillerin örnekleri şunlardır:
- Yemek, içmek, uyumak, giyinmek, evlenmek, çalışmak, ticaret yapmak, vb.
- İyilik yapmak, yardım etmek, hayır işlemek, vb.
- Kötülük yapmaktan kaçınmak, haramlardan sakınmak, vb.
Caiz olmayan fiiller ise İslam hukukunda “haram” veya “mekruh” olarak adlandırılır. Haram fiiller, yapılması kesinlikle yasak olan fiillerdir. Bu fiillerin yapılması günahtır ve cezalandırılır. Mekruh fiiller ise yapılması mekruh olan fiillerdir. Bu fiillerin yapılması günah değildir, ancak yapılmaması daha iyidir.
Caiz olmayan fiillerin örnekleri şunlardır:
- Zina, fuhuş, hırsızlık, gasp, adam öldürme, vb.
- Yalan söylemek, iftira atmak, gıybet etmek, vb.
- Allah’a, peygamberlere ve kutsal kitaplara saygısızlık etmek, vb.
Caizliğin Kaynağı
Caizliğin kaynağı, İslam hukukunun temel kaynakları olan Kur’an, sünnet ve icmâ’dır. Kur’an’da bazı fiiller açıkça caiz olduğu belirtilmiştir. Örneğin, Kur’an’da “Yiyin, için, ama israf etmeyin” (A’raf suresi, 31. ayet) buyrularak yemenin ve içmenin caiz olduğu belirtilmiştir.
Sünnette de bazı fiillerin caiz olduğu belirtilmiştir. Örneğin, Hz. Peygamber (s.a.v.) “İyilikte yarışın” (Buhârî, İman, 23) buyurarak iyiliğin caiz olduğunu belirtmiştir.
İcmâ’da da bazı fiillerin caiz olduğu kabul edilmiştir. Örneğin, İslam âlimlerinin çoğunluğu namaz kılmanın caiz olduğu konusunda icmâ’a varmıştır.
Caizliğin Şartları
Bir fiilin caiz olması için şu şartlar aranır:
- Fiil, İslam hukukunun temel kaynaklarına aykırı olmamalıdır.
- Fiil, akıl ve mantığa aykırı olmamalıdır.
- Fiil, insan onuruna ve haysiyetine aykırı olmamalıdır.
Caizliğin Sonuçları
Caiz olan fiillerin yapılmasında herhangi bir dinî hüküm bulunmadığından, bu fiillerin ne yapılmasında sevap, ne de terkinde günah vardır. Ancak, caiz olan fiillerin yapılmasında bazı faydalar da olabilir. Örneğin, iyilik yapmak, yardım etmek, hayır işlemek gibi caiz olan fiiller, kişinin ahlaki gelişimine ve topluma faydalı olmasına katkıda bulunur.
Caiz olmayan fiillerin yapılması ise günahtır ve cezalandırılır. Bu fiillerin terk edilmesi ise sevaptır.
Sonuç olarak, caiz olan fiiller, İslam hukukunda yapılmasında herhangi bir dinî hüküm bulunmayan, ne yapılmasında sevap, ne de terkinde günah olan fiillerdir.