Fatalizm Nedir?
Fatalizm, tüm eylemlerin ya da olayların evrendeki yasaların boyunduruğunda olduğunu vurgulayan bir felsefi öğretidir. Bu öğretiye göre, insanların eylemleri ve seçimleri, evrenin işleyiş yasaları tarafından önceden belirlenmiştir. Dolayısıyla, insanların kendi hayatlarını kontrol etme veya kaderlerini değiştirme yeteneği yoktur.
Fatalizm, Batı felsefesinde Antik Yunan’dan beri var olan bir düşünce geleneğidir. Bu gelenekte, fatalizm genellikle determinizm ile ilişkilendirilir. Determinizm, tüm olayların, geçmiş olaylar ve doğal yasalarla belirlendiği görüşünü savunur. Fatalizme göre, evrenin işleyiş yasaları, insanların eylemlerini de belirler. Dolayısıyla, insanlar kendi eylemlerini özgürce seçemezler.
Fatalizm, İslam düşüncesinde de önemli bir yer tutar. İslam’da fatalizme yakın olan akım Cebriyye’dir. Cebriyye, insanların eylemlerinin Allah tarafından önceden belirlendiği görüşünü savunur. Bu görüşe göre, insanlar kendi eylemlerini özgürce seçemezler. Onların eylemleri, Allah’ın iradesi tarafından belirlenir.
Fatalizmin Türleri
Fatalizm, farklı şekillerde sınıflandırılabilir. Bu sınıflandırmalardan biri, fatalizmin kökenine göre yapılan sınıflandırmadır. Bu sınıflandırmaya göre, fatalizm şunlara ayrılabilir:
- Dinî fatalizm: Bu tür fatalizm, dini inançlara dayanır. Örneğin, İslam’daki Cebriyye akımı, dini fatalizmin bir örneğidir.
- Felsefi fatalizm: Bu tür fatalizm, felsefi düşünceye dayanır. Örneğin, Stoacılık, felsefi fatalizmin bir örneğidir.
- Bilimsel fatalizm: Bu tür fatalizm, bilimsel verilere dayanır. Örneğin, bazı fizikçiler, evrenin işleyişinin deterministik olduğunu savunurlar.
Fatalizmin bir başka sınıflandırması da, fatalizmin sonuçlarına göre yapılan sınıflandırmadır. Bu sınıflandırmaya göre, fatalizm şunlara ayrılabilir:
- Pasif fatalizm: Bu tür fatalizm, insanların eylemlerinin kontrol edilemez olduğuna dair bir görüştür. Bu görüşe göre, insanlar kendi hayatlarını kontrol edemezler ve kaderlerine boyun eğmelidirler.
- Aktif fatalizm: Bu tür fatalizm, insanların eylemlerinin kontrol edilemez olmasına rağmen, insanların bu eylemlerden sorumlu olduğuna dair bir görüştür. Bu görüşe göre, insanlar kendi eylemlerinin sonuçlarını kabul etmek zorundadır.
Fatalizmin Etkileri
Fatalizm, insanların hayatlarına farklı şekillerde etki edebilir. Örneğin, fatalist bir bakış açısına sahip olan insanlar, yaşamlarında daha az çaba gösterebilirler. Çünkü onlar, ne yaparlarsa yapsınlar sonuçlarını değiştiremeyeceklerine inanırlar. Ayrıca, fatalist bir bakış açısına sahip olan insanlar, üzüntü, karamsarlık ve çaresizlik gibi duyguları yaşayabilirler.
Ancak, fatalizmin olumlu etkileri de olabilir. Örneğin, fatalist bir bakış açısına sahip olan insanlar, başlarına gelen olumsuz olaylar karşısında daha dirençli olabilirler. Çünkü onlar, bu olayların kontrol edilemez olduğuna inanırlar. Ayrıca, fatalist bir bakış açısına sahip olan insanlar, yaşamlarını daha iyi anlayabilir ve kabul edebilirler.
Fatalizmin Eleştirisi
Fatalizm, birçok eleştiriye maruz kalmıştır. Bu eleştirilerden bazıları şunlardır:
- Fatalizm, insanların özgür iradesini reddeder. Bu eleştiriye göre, fatalizme göre insanların eylemleri, evrenin işleyiş yasaları tarafından belirlenmiştir. Dolayısıyla, insanlar kendi eylemlerini özgürce seçemezler. Bu da insanların özgür iradesinin varlığını reddeder.
- Fatalizm, insanların sorumluluk almasını engeller. Bu eleştiriye göre, fatalizme göre insanların eylemlerinin sonuçları, onların kontrolü dışındadır. Dolayısıyla, insanlar kendi eylemlerinin sonuçlarından sorumlu tutulamaz. Bu da insanların sorumluluk almasını engeller.
- Fatalizm, insanların yaşamdan zevk almasını engeller. Bu eleştiriye göre, fatalizme göre insanların hayatları, evrenin işleyiş yasaları tarafından belirlenmiştir. Dolayısıyla, insanların hayatlarında istedikleri gibi bir değişiklik yapmaları mümkün değildir. Bu da insanların yaşamdan zevk almasını engeller.
Sonuç
Fatalizm, karmaşık ve tartışmalı bir felsefi öğretidir. Fatalizmin olumlu ve olumsuz etkileri olabilir. Fatalizmin doğru olup olmadığı, her bireyin kendi kararıdır.