Fenilalanin Nedir?
Fenilalanin, L-fenilalanin olarak da bilinen, bir alfa-amino asittir. L-fenilalanin, proteinlerin yapı taşlarından biridir ve insanlar için esansiyel (yaşamsal, zorunlu) olarak adlandırılan amino asitler grubuna girmektedir. Bu yüzden insandaki protein biyosentezinde aksaklıkların çıkmasını engellemek için besinlerle beraber yeterli miktarda vücuda alınmalıdır.
Fenilalanin, vücutta tirozine, dopamin, norepinefrin, epinefrin ve melanin gibi önemli bileşiklerin öncü maddesidir. Tirozin, melanin pigmentinin, dopamin ve norepinefrin ise nörotransmitterlerin (sinir hücreleri arasında iletişimi sağlayan kimyasal maddeler) üretiminde kullanılır. Epinefrin ve norepinefrin, stres ve heyecan gibi durumlarda vücudu uyaran hormonlardır.
Fenilalanin’in Yapısı ve Özellikleri
Fenilalanin, bir alfa-amino asittir. Bu, amino asidin karboksil grubu (-COOH) ve amino grubu (-NH2) aynı karbon atomuna (alfa karbonu) bağlı olduğu anlamına gelir. Fenilalanin’in yan zinciri, bir benzil grubudur.
Fenilalanin, suda az çözünür bir amino asittir. Erime noktası 283-284 °C’dir.
Fenilalanin’in Biyolojik İşlevleri
Fenilalanin, vücutta aşağıdaki biyolojik işlevlerde rol oynar:
- Protein sentezi: Fenilalanin, proteinlerin yapı taşlarından biridir. Vücutta sentezlenen proteinlerin yaklaşık %20’si fenilalanin içerir.
- Tirozin sentezi: Fenilalanin, tirozine dönüştürülebilir. Tirozin, melanin pigmentinin, dopamin ve norepinefrin gibi nörotransmitterlerin üretiminde kullanılır.
- Melanin sentezi: Fenilalanin, melanin pigmentinin üretiminde kullanılır. Melanin, cilt, saç ve göz renginden sorumludur.
- Dopamine, norepinefrin ve epinefrin sentezi: Fenilalanin, dopamin, norepinefrin ve epinefrin gibi nörotransmitterlerin üretiminde kullanılır. Dopamin ve norepinefrin, sinir hücreleri arasında iletişimi sağlayan kimyasal maddelerdir. Epinefrin, stres ve heyecan gibi durumlarda vücudu uyaran bir hormondur.
Fenilalanin’in Kaynakları
Fenilalanin, proteinli gıdaların çoğunda bulunur. İyi fenilalanin kaynakları arasında et, tavuk, balık, süt ürünleri, yumurta, soya fasulyesi, kuru baklagiller ve tohumlar bulunur.
Fenilketonüri
Fenilketonüri, fenilalanin metabolizmasında bir bozukluğa neden olan kalıtsal bir hastalıktır. Bu bozukluk, fenilalanin hidroksilaz enzimi adı verilen bir enzimin eksikliği veya yetersizliği ile karakterize edilir. Fenilalanin hidroksilaz enzimi, fenilalanini tirozine dönüştürmekten sorumludur.
Fenilketonüri olan kişilerde, fenilalanin kanda ve beyin sıvısında aşırı birikir. Bu durum, nörotransmitterlerin dengesini bozarak zihinsel engelliliğe, davranış bozukluklarına, uyku sorunlarına ve diğer sağlık sorunlarına yol açabilir.
Fenilketonüri, doğumdan hemen sonra yapılan bir kan testiyle teşhis edilebilir. Hastalığın tedavisinde, fenilalanin alımının kısıtlanması esastır. Bu amaçla, fenilketonürili kişilere özel olarak hazırlanmış diyet ürünleri kullanılır.
Fenilalanin’in Diğer Kullanım Alanları
Fenilalanin, bazı ilaçlarda ve kozmetik ürünlerinde de kullanılır.
- İlaç olarak, fenilalanin, depresyon, Parkinson hastalığı, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) ve diğer bazı hastalıkların tedavisinde kullanılır.
- Kozmetik ürünlerde, fenilalanin, güneş kremi, nemlendirici ve makyaj gibi ürünlerde kullanılır.
Fenilalanin’in Yan Etkileri
Fenilalanin, genellikle güvenli bir amino asittir. Ancak, yüksek dozda fenilalanin alınması, bazı yan etkilere neden olabilir.
Bu yan etkiler arasında şunlar yer alır:
- Baş ağrısı
- Yorgunluk
- Huzursuzluk
- Uykusuzluk
- Hiperaktivite
- Sinirlilik
- Titreme
- Baş dönmesi
- Mide bulantısı
- Kusma