Fundamentalizm Nedir?
Fundamentalizm, genellikle dinî esaslı aslî kaidelere geri dönme talebiyle kendini belli eden ve bu kaidelere katı bir biçimde bağlı olan, diğer görüşlere karşı toleranssız ve laiklik karşıtı dinî hareket veya bakış açısı olarak tanımlanabilir.
Fundamentalizm kelimesi, Latince “temel” anlamına gelen “fundamentum” kelimesinden türetilmiştir. İlk olarak 19. yüzyılda Amerika Birleşik Devletleri’nde Protestan Hristiyanlık içinde ortaya çıkan bir hareketi tanımlamak için kullanılmıştır. Bu hareket, İncil’in sözlü olarak yorumlanmasını savunarak, modernizm ve sekülerizme karşı çıkmıştır.
Fundamentalizm, her dinde ve mezhepte bulunabilir. Ancak, en yaygın olarak Hristiyanlık, İslam ve Yahudilik içinde görülür.
Fundamentalizmin Özellikleri
Fundamentalizm, aşağıdaki özellikleriyle tanımlanabilir:
- Dinin temel ilkelerine katı bir bağlılık: Fundamentalistler, dinin temel ilkelerinin değiştirilemez olduğuna inanırlar ve bu ilkeleri her koşulda uygulamaya çalışırlar.
- Diğer görüşlere karşı hoşgörüsüzlük: Fundamentalistler, kendi görüşlerine uymayan diğer görüşlere karşı hoşgörüsüzdürler. Bu görüşleri sapkın olarak görür ve bu görüşleri benimseyen kişileri dışlarlar.
- Laiklik karşıtlığı: Fundamentalistler, dinin devlet işlerinden ayrılmasını savunan laiklik anlayışına karşıdırlar. Dini kuralların devlet tarafından da uygulanmasını savunurlar.
Fundamentalizmin Nedenleri
Fundamentalizmin ortaya çıkmasının çeşitli nedenleri vardır. Bu nedenlerden bazıları şunlardır:
- Değişen toplumsal koşullar: Modern toplumda yaşanan hızlı değişimler, insanların geleneksel değerlerini sorgulamasına neden olmuştur. Bu durum, bazı insanların dini değerlere daha fazla bağlanmasına ve bu değerlerin korunması için çaba göstermesine yol açmıştır.
- Dini liderlerin etkisi: Bazı dini liderler, dini değerlerin korunması için mücadele çağrısında bulunarak, fundamentalismin ortaya çıkmasına katkıda bulunmuşlardır.
- Ekonomik ve siyasi eşitsizlik: Ekonomik ve siyasi eşitsizlik, insanların kendilerini güvensiz hissetmesine neden olabilir. Bu durum, bazı insanların dini inançlarına daha fazla bağlanmasına ve bu inançlara sığınmasına yol açabilir.
Fundamentalizmin Sonuçları
Fundamentalizm, hem olumlu hem de olumsuz sonuçlara yol açabilir.
Olumlu sonuçlar arasında şunlar sayılabilir:
- Dini değerlerin korunması: Fundamentalizm, dini değerlerin korunmasına katkıda bulunabilir.
- Toplumsal düzenin korunması: Fundamentalizm, toplumsal düzenin korunmasına katkıda bulunabilir.
Olumsuz sonuçlar arasında şunlar sayılabilir:
- Toplumsal çatışmalar: Fundamentalizm, toplumsal çatışmalara yol açabilir.
- İnsan hakları ihlalleri: Fundamentalizm, insan hakları ihlallerine yol açabilir.
Fundamentalizm ve Terörizm
Fundamentalizm, bazen terörizmle ilişkilendirilir. Ancak, fundamentalism ile terörizm arasında doğrudan bir ilişki yoktur. Fundamentalizm, bir dini bakış açısıdır. Terörizm ise, siyasi veya dini amaçlar doğrultusunda şiddete başvurma eylemidir.
Fundamentalizm, terörizme zemin hazırlayabilir. Ancak, fundamentalisme sahip olan herkes terörist değildir.
Fundamentalizm ve Türkiye
Türkiye, çeşitli dinlerin ve mezheplerin bir arada yaşadığı bir ülkedir. Bu nedenle, Türkiye’de de fundamentalismin farklı biçimleri görülür.
Türkiye’deki fundamentalism, genellikle İslam içinde görülür. Ancak, Hristiyanlık ve Yahudilik içinde de fundamentalist hareketler bulunmaktadır.
Türkiye’deki fundamentalismin en yaygın biçimi, siyasi islamdır. Siyasi islam, İslami değerlerin devlet tarafından da uygulanmasını savunan bir ideolojidir.
Türkiye’deki fundamentalism, zaman zaman toplumsal çatışmalara yol açmıştır. Örneğin, 1990’lı yıllardaki başörtüsü tartışmaları ve 2000’li yıllardaki Alevi-Sünni çatışmaları, fundamentalismin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır.
Sonuç
Fundamentalizm, her dinde ve mezhepte bulunabilecek bir dini bakış açısıdır. Fundamentalizm, dini değerlerin korunması için mücadele çağrısında bulunur. Ancak, fundamentalism, bazen toplumsal çatışmalara ve insan hakları ihlallerine yol açabilir.