İktibas Nedir?
İktibas, Arapça kökenli bir kelimedir. Kbs kökünden türeyen iktibas, “almak, benimsemek, ödünç almak” anlamına gelir. Türkçede “alıntı, ödünçleme” olarak da kullanılır.
İktibas, bir yazarın veya şairin kendi yazısına başka bir yazarın veya şairin yazısından aldığı bir sözü, cümleyi, paragrafı veya şiiri aynen veya anlam olarak aktarmasıdır. İktibas, daha çok fikri kuvvetlendirmek ve sözü güzelleştirmek amacıyla yapılır.
İktibas Çeşitleri
İktibaslar, aktarılan metnin orijinal haline göre ve aktarılan metnin amacına göre olmak üzere iki ana gruba ayrılır.
Aktarılan metnin orijinal haline göre iktibaslar, tam iktibas, serbest iktibas ve özet iktibas olmak üzere üçe ayrılır.
Tam iktibas, aktarılan metnin orijinal haline hiçbir değişiklik yapılmadan aynen aktarılmasıdır. Örneğin, bir şiirden bir dörtlüğün aynen aktarılması tam iktibastır.
Serbest iktibas, aktarılan metnin orijinal haline bazı değişiklikler yapılarak aktarılmasıdır. Örneğin, bir şiirden bir dörtlüğün bazı kelimeleri değiştirilerek aktarılması serbest iktibastır.
Özet iktibas, aktarılan metnin orijinal haline bazı kısımların çıkarılarak aktarılmasıdır. Örneğin, bir makaleden bazı bölümlerin çıkarılarak aktarılması özet iktibastır.
Aktarılan metnin amacına göre iktibaslar, tespit iktibas, açıklama iktibas, süs iktibas ve iktibas yoluyla iktibas olmak üzere dörte ayrılır.
Tespit iktibas, aktarılan metnin orijinal haline hiçbir değişiklik yapılmadan aktarılmasıdır. Bu tür iktibaslar, bir gerçeği veya görüşü belirtmek için kullanılır. Örneğin, bir bilimsel makalede bir denklem veya teoremin aynen aktarılması tespit iktibastır.
Açıklama iktibas, aktarılan metnin orijinal haline bazı değişiklikler yapılarak aktarılmasıdır. Bu tür iktibaslar, bir kavramı veya düşünceyi açıklamak için kullanılır. Örneğin, bir felsefe kitabında bir filozofun görüşünün bazı kelimeleri değiştirilerek aktarılması açıklama iktibastır.
Süs iktibas, aktarılan metnin orijinal haline bazı değişiklikler yapılarak aktarılmasıdır. Bu tür iktibaslar, bir yazıya güzellik ve ahenk katmak için kullanılır. Örneğin, bir romanda bir şiirin bazı kelimeleri değiştirilerek aktarılması süs iktibastır.
İktibas yoluyla iktibas, bir yazarın veya şairin kendi yazısına başka bir yazarın veya şairin yazısından aldığı bir sözü, cümleyi, paragrafı veya şiiri kullanarak yaptığı iktibastır. Bu tür iktibaslar, genellikle bir kavramı veya düşünceyi daha güçlü bir şekilde ifade etmek için kullanılır. Örneğin, bir politikacı bir konuşmasında bir filozofun görüşünü kullanarak kendi görüşünü desteklemek için iktibas yoluyla iktibas yapabilir.
İktibas Kuralları
İktibas yapılırken uyulması gereken bazı kurallar vardır. Bu kurallar, etik kurallar ve yasal kurallar olmak üzere iki ana gruba ayrılır.
Etik kurallar, iktibas yapan kişinin uyması gereken kurallardır. Bu kurallar, kaynak gösterme ve aktarılan metni doğru aktarma kurallarıdır.
Kaynak gösterme, iktibas yapılan metnin kaynağının belirtilmesidir. Kaynak gösterme, iktibas yapan kişinin etik sorumluluğudur. Kaynak göstermeden iktibas yapmak, intihal olarak kabul edilir.
Aktarılan metni doğru aktarma, iktibas yapılan metnin orijinal haline sadık kalmak demektir. Aktarılan metinde herhangi bir değişiklik yapmak, tahrifat olarak kabul edilir.
Yasal kurallar, iktibas yapan kişinin uyması gereken hukuki kurallardır. Bu kurallar, telif hakkı ve ticari sır kurallarıdır.
Telif hakkı, bir eserin sahibinin o eser üzerinde sahip olduğu haklardır. Telif hakkı sahibi, eserinin izinsiz olarak kullanılmasından dolayı hukuki işlem başlatabilir.
Ticari sır, bir işletmenin rekabet avantajı sağlayan gizli bilgileridir. Ticari sır sahibi,