İndeterminizm Nedir?
İndeterminizm, evrende gerçekleşen olayların belirli bir nedensellik zinciri tarafından belirlenmediğini, bu olayların gerçekleşme olasılığının belirli bir düzeyde şansa bağlı olduğunu öne süren felsefî ve bilimsel bir görüştür.
Determinizme göre, evrende gerçekleşen her olay, önceki olaylar tarafından belirlenmiştir. Bu nedenle, evrende gerçekleşen hiçbir şey rastlantı değildir ve her şeyin bir nedeni vardır. İndeterminizm ise, bu görüşün tam tersini savunur. İndeterminizme göre, evrende gerçekleşen bazı olaylar, önceki olaylar tarafından belirlenmemiştir ve bu nedenle, bu olayların gerçekleşme olasılığı belirli bir düzeyde şansa bağlıdır.
İndeterminizmin Tarihçesi
İndeterminizm, Antik Yunan felsefesinde de tartışılan bir konudur. Örneğin, Epikür, evrende gerçekleşen olayların şansa bağlı olduğunu savunmuştur. Orta Çağ’da ise, kader inancı, determinizmin yaygınlaşmasına neden olmuştur. Ancak, 17. yüzyılda, Isaac Newton’ın mekanik evren modeli, determinizmin bilimsel temellerini atmıştır.
- yüzyılda, kuantum mekaniğinin ortaya çıkışı, determinizme meydan okumaya başlamıştır. Kuantum mekaniğine göre, evrende gerçekleşen bazı olaylar, kesin olarak belirlenememektedir ve bu nedenle, şansa bağlıdır.
İndeterminizmin Türleri
İndeterminizm, çeşitli şekillerde sınıflandırılabilir. Örneğin, determinizmin reddi açısından, indeterminizm, mutlak indeterminizm ve göreli indeterminizm olmak üzere iki ana gruba ayrılabilir.
Mutlak indeterminizme göre, evrende gerçekleşen hiçbir olay, önceki olaylar tarafından belirlenmemiştir. Bu nedenle, evrende gerçekleşen her şeyin, şansa bağlı olarak gerçekleşmesi mümkündür.
Göreli indeterminizme göre, evrende gerçekleşen bazı olaylar, önceki olaylar tarafından belirlenmemiştir. Ancak, bu olaylar, evrende gerçekleşen diğer olaylar tarafından belirlenmiştir. Bu nedenle, evrende gerçekleşen her şeyin, şansa bağlı olarak gerçekleşmesi mümkün değildir.
İndeterminizm, ayrıca, olayların gerçekleşme olasılığına göre de sınıflandırılabilir. Örneğin, olasılık indeterminizmine göre, evrende gerçekleşen bazı olayların gerçekleşme olasılığı sıfırdan farklıdır, ancak bu olasılık kesin olarak belirlenememektedir.
Felsefi İndeterminizm
Felsefi indeterminizm, determinizmin felsefi temellerine meydan okuyan bir görüştür. Felsefi indeterminizme göre, determinizm, evren hakkındaki bilgimize dayanarak doğrulanamaz veya yanlışlanamaz.
Determinizme göre, özgür irade, bir yanılsamadır. Çünkü, determinizme göre, insan eylemleri, önceki olaylar tarafından belirlenmiştir. Bu nedenle, insan eylemlerinin, özgür iradeden kaynaklanması mümkün değildir.
Felsefi indeterminizm, özgür iradenin varlığını savunur. Özgür irade, kişinin kendi eylemlerini belirleme yeteneğidir. Felsefi indeterminizme göre, özgür irade, determinizme rağmen mümkündür.
Bilimsel İndeterminizm
Bilimsel indeterminizm, determinizmin bilimsel temellerine meydan okuyan bir görüştür. Bilimsel indeterminizme göre, evrende gerçekleşen bazı olaylar, determinizm tarafından açıklanamaz.
Kuantum mekaniğine göre, evrende gerçekleşen bazı olaylar, kesin olarak belirlenememektedir. Bu nedenle, bu olaylar, determinizm tarafından açıklanamaz.
Kuantum mekaniğinde, kuantum belirsizliği adı verilen bir kavram vardır. Kuantum belirsizliğine göre, bir parçacığın hem konumu hem de momentumu aynı anda kesin olarak belirlenemez. Bu nedenle, kuantum mekaniğine göre, evrende gerçekleşen bazı olaylar, determinizm tarafından açıklanamaz.
İndeterminizmin Etkileri
İndeterminizm, felsefe, bilim ve günlük yaşamda çeşitli etkileri olan bir görüştür.
Felsefede, indeterminizm, özgür iradenin varlığını savunan görüşlerle birlikte, metafizik ve ahlaki tartışmaların önemli bir parçasıdır.
Bilimede, indeterminizm, kuantum mekaniği gibi bazı bilimsel teorilerin temelini oluşturur.
Günlük yaşamda, indeterminizm, insanların kendi seçimlerini ve eylemlerini nasıl değerlendirdiği üzerinde etkili olabilir.
Sonuç
İndeterminizm, evren hakkındaki bilgimize ve anlayışımıza meydan okuyan önemli bir görüştür. İndeterminizm, özgür iradenin varlığını, determinizmin bilimsel temellerini ve günlük hayattaki seçimlerimizi nasıl yaptığımızı etkileyen bir kavramdır