Kıyas Nedir?
Kıyas, Arapça “ölçmek, kıyaslamak” anlamına gelen “قياس” (qiyaas) kökünden gelen bir kelimedir. Fıkıh usulünde ise, “hakkında açık hüküm bulunmayan bir meselenin hükmünü, aralarındaki ortak sebep-sonuç bağından dolayı hükmü ayet veya hadisler ile çözülmüş bir konuya benzeterek çözmektir.”
Kıyas, İslam hukukunun (fıkhın) dört temel kaynağından biridir. Diğer üç kaynak ise Kur’an, sünnet ve icma’dır. Kıyas, nasslarda (ayet ve hadislerde) açık hüküm bulunmayan konularda hüküm çıkarmak için kullanılır.
Kıyasın Unsurları
Kıyasın dört unsuru vardır:
- Asıl: Hükmü ayet veya hadislerde açıklanmış olan meseledir.
- Farak: Asıl ile kıyas yapılan mesele arasındaki farktır.
- İllet: Asıl ile kıyas yapılan meseleleri birbirine bağlayan ortak sebep-sonuç ilişkisidir.
- Tesbit: Kıyas yapılan meselenin hükmünün, asıl meselenin hükmüne tabi olup olmadığının belirlenmesidir.
Kıyasın Çeşitleri
Kıyas, dört çeşittir:
- Kıyas-ı müfassal: Asıl ile kıyas yapılan mesele arasında birebir benzerlik bulunan kıyastır.
- Kıyas-ı mücmel: Asıl ile kıyas yapılan mesele arasında kısmi benzerlik bulunan kıyastır.
- Kıyas-ı müşabbah: Asıl ile kıyas yapılan mesele arasında benzerlik bulunmayan ancak aralarındaki fark, hükme etki etmeyen kıyastır.
- Kıyas-ı müşterek: Asıl ile kıyas yapılan mesele arasında benzerlik bulunmayan ancak aralarındaki fark, hükme etki eden kıyastır.
Kıyasın Şartları
Kıyasın geçerli olabilmesi için şu şartlar gerekir:
- Asıl: Asıl, hükmü ayet veya hadislerde açıkça belirtilmiş olmalıdır.
- Farak: Farak, asıl ile kıyas yapılan mesele arasındaki fark olmalıdır. Farak, illet ile ilgili olmalıdır.
- İllet: İllet, asıl ile kıyas yapılan meseleleri birbirine bağlayan ortak sebep-sonuç ilişkisidir. İllet, nasslara veya akıl yürütmeye dayanmalıdır.
- Tesbit: Tesbit, kıyas yapılan meselenin hükmünün, asıl meselenin hükmüne tabi olup olmadığının belirlenmesidir. Tesbit, illet ile ilgili olmalıdır.
Kıyasın Önemi
Kıyas, İslam hukukunun gelişmesinde önemli bir rol oynamıştır. Kıyas sayesinde, nasslarda açık hüküm bulunmayan konularda da hükümler çıkarılabilmiştir. Bu durum, İslam hukukunun evrenselliğini ve esnekliğini sağlamıştır.
Kıyasın Eleştirileri
Kıyas, bazı İslam alimleri tarafından eleştirilmiştir. Eleştirilerin temelinde, kıyasın nasslara aykırı olabileceği düşüncesi yer alır. Bu eleştirilere göre, kıyas yoluyla, nassların açık hükmüne aykırı hükümler çıkarılabilir.
Kıyasın Örnekleri
Kıyasın örnekleri şu şekilde verilebilir:
- Asıl: Kur’an’da, “Üç kez evlilik yapan bir kadın, dördüncü kez evlenemez.” (Nisa, 23) hükmü yer almaktadır.
- Farak: Dördüncü kez evlilik yapan kadın, üçüncü kez evlilik yapan kadınla benzerdir. Her iki kadın da aynı durumdadır.
- İllet: Dördüncü kez evlilik yapan kadının, üçüncü kez evlilik yapan kadınla aynı durumda olması, toplumda huzursuzluk ve düzensizliğe yol açmasıdır.
- Tesbit: Dördüncü kez evlilik yapan kadının hükmünün, üçüncü kez evlilik yapan kadının hükmüne tabi olduğu tespit edilmiştir.
Bu örnekte, kıyas yoluyla, nasslarda açık hükmü bulunmayan bir konuda hüküm çıkarılmıştır.
Kıyasın Geleceği
Kıyasın geleceği, İslam hukukunun gelişimine bağlıdır. Eğer İslam hukuku, evrenselliğini ve esnekliğini korumaya devam ederse, kıyas da önemli bir rol oynamaya devam edecektir.