Koşma Nedir?
Koşma, Türk halk edebiyatında en yaygın kullanılan nazım biçimlerinden biridir. 11’li hece ölçüsüyle yazılan, genellikle aşk, doğa, yergi, kahramanlık, dini ve tasavvufi konulara yer veren şiirlerdir. Koşmalar, ilk kıtasının birinci, ikinci ve dördüncü dizeleriyle öteki kıtalarının dördüncü dizeleri birbiriyle, kalan dizeler de kendi aralarında uyaklı şiirlerdir. Yani, koşmaların uyak örgüsü; genellikle: axax – bbbx – cccx… biçimindedir.
Koşmalar, halk tarafından söylenen ve sevilen şiirlerdir. Sazla veya tef eşliğinde söylenirler. Koşma şairleri, genellikle anonimdir. Ancak, bazı ünlü koşma şairleri de vardır. Bunlar arasında Yunus Emre, Karacaoğlan, Dadaloğlu, Köroğlu, Âşık Veysel gibi isimler sayılabilir.
Koşmaların Özellikleri
Koşmaların başlıca özellikleri şunlardır:
- 11’li hece ölçüsüyle yazılırlar.
- Genellikle dörtlüklerden oluşurlar.
- Kıta sonlarında uyaklıdırlar.
- Konuları sevgi, doğa, yergi, kahramanlık, dini ve tasavvufi olabilir.
- Halk tarafından söylenen ve sevilen şiirlerdir.
Koşmaların Türleri
Koşmalar, konularına göre çeşitli türlere ayrılır. Bunlar arasında en yaygın olanları şunlardır:
- Aşk koşmaları: Aşk, sevgi, ayrılık, kavuşma gibi konuları işleyen koşmalardır.
- Doğa koşmaları: Doğa güzelliklerini anlatan koşmalardır.
- Yergi koşmaları: Bir kişiyi, bir olayı veya bir durumu eleştiren koşmalardır.
- Kahramanlık koşmaları: Kahramanlık destanlarının anlatıldığı koşmalardır.
- Dini ve tasavvufi koşmalar: Dinî ve tasavvufi konuları işleyen koşmalardır.
Koşma Örnekleri
Aşk koşması:
Karacaoğlan der ki, Yar sevdalısıyım, Gece gündüz ağlarım, Bahçada güller açar.
Doğa koşması:
Yaylalar çiçek açmış, Gökyüzü mavi, Kuşlar cıvıl cıvıl, Yeryüzü sevinçli.
Yergi koşması:
Şerefsiz bir adam, Bir de yalan söyler, Yalancının mumu, Yakında söner.
Kahramanlık koşması:
Çanakkale’de şehit olan, Kahraman askerlerimiz, Aziz hatıraları, Kalbimizde yaşayacak.
Dini ve tasavvufi koşması:
Allah’ım, sen yücesin, Sen her şeyden üstünsün, Senin rahmetin, Her şeyi kuşatıyor.
Koşmaların Önemi
Koşmalar, Türk halk edebiyatında önemli bir yere sahiptir. Halkın duygu ve düşüncelerini yansıtan, onların beğenisini kazanan şiirlerdir. Koşmalar, Türk kültürünü ve geleneklerini yansıtan önemli bir kaynaktır.
Koşmalar, Türk halk müziğinde de önemli bir yere sahiptir. Sazla veya tef eşliğinde söylenen koşmalar, halk tarafından sevilerek dinlenmektedir. Koşmalar, Türk halk müziğinin en önemli türlerinden biridir.