Manda ve Himaye Nedir?
Manda ve himaye, uluslararası hukukta, bir devletin, başka bir devletin iç ve dış işlerinde belirli yetkileri üstlendiği bir yönetim biçimidir. Manda, Milletler Cemiyeti tarafından verilen bir yetkidir ve himaye ise, iki devlet arasında yapılan bir ikili anlaşma ile oluşturulur.
Manda
Manda, Milletler Cemiyeti tarafından, gelişmemiş veya kendi kendini yönetme yeteneğine sahip olmayan bir devlete verilen bir yetkidir. Mandacı devlet, manda edilen devletin dış ilişkilerini ve savunmasını üstlenir. Manda edilen devlet ise, iç işlerini kendi başına yürütür.
Manda sistemi, I. Dünya Savaşı’ndan sonra, Osmanlı İmparatorluğu’nun parçalanmasıyla ortaya çıktı. Milletler Cemiyeti, Osmanlı İmparatorluğu’nun topraklarını çeşitli manda ve himaye yönetimlerine ayırdı.
Manda Türleri
Mandalar, yönetim biçimlerine göre üçe ayrılır:
- A Tipi Manda: Bu tür mandalarda, mandacı devlet, manda edilen devletin dış ilişkilerini ve savunmasını üstlenir. Manda edilen devlet ise, iç işlerini kendi başına yürütür. Örneğin, Fransa’nın Suriye ve Lübnan’a verdiği manda bu türdendir.
- B Tipi Manda: Bu tür mandalarda, mandacı devlet, manda edilen devletin dış ilişkilerini ve savunmasını üstlenir. Ancak, manda edilen devlet, iç işlerinde de mandacı devletin tavsiyelerini almak zorundadır. Örneğin, İngiltere’nin Filistin’e verdiği manda bu türdendir.
- C Tipi Manda: Bu tür mandalarda, mandacı devlet, manda edilen devletin dış ilişkilerini ve savunmasını üstlenir. Ancak, manda edilen devlet, iç işlerinde de mandacı devletin kontrolündedir. Örneğin, İngiltere’nin Irak’a verdiği manda bu türdendir.
Türkiye’de Manda ve Himaye
Türkiye’de manda ve himaye konusu, I. Dünya Savaşı’ndan sonra ortaya çıktı. Milletler Cemiyeti, Osmanlı İmparatorluğu’nun topraklarını çeşitli manda ve himaye yönetimlerine ayırdı. Türkiye’nin de bu yönetimlerden birine girmesi gündeme geldi.
Türk milleti, manda ve himayeyi kabul etmedi. Mustafa Kemal Atatürk, 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıktığında, “Milletimiz manda ve himayeyi kabul etmez” dedi. Atatürk’ün bu sözü, Türk milletinin manda ve himayeye karşı kararlılığını ortaya koydu.
Milli Mücadele döneminde, manda ve himaye konusu, Türk milleti ve liderleri arasında en önemli tartışma konularından biri oldu. Bazı liderler, manda ve himayenin kabul edilmesinin, Türkiye’nin bağımsızlığını korumak için tek yol olduğunu savundu. Ancak, Atatürk ve arkadaşları, manda ve himayenin, Türkiye’nin bağımsızlığını ve egemenliğini tehlikeye atacağını savundu.
Milli Mücadele’nin sonunda, Türkiye, manda ve himayeyi kabul etmedi ve bağımsız bir devlet olarak kuruldu.
Manda ve Himayenin Sonuçları
Manda ve himaye sistemi, I. Dünya Savaşı’ndan sonra, Osmanlı İmparatorluğu’nun parçalanmasına ve Orta Doğu’da yeni devletlerin kurulmasına neden oldu. Manda ve himaye sistemi, aynı zamanda, sömürgeciliğin devamına da katkıda bulundu.
Manda ve himaye sistemi, aşağıdaki sonuçlara yol açtı:
- Osmanlı İmparatorluğu’nun parçalanması ve Orta Doğu’da yeni devletlerin kurulması
- Sömürgeciliğin devamı
- Milletler Cemiyeti’nin etkisinin artması
- Milliyetçilik hareketlerinin güçlenmesi
Sonuç
Manda ve himaye, uluslararası hukukta önemli bir yönetim biçimidir. Manda ve himaye sistemi, I. Dünya Savaşı’ndan sonra, Orta Doğu’da önemli değişikliklere neden oldu. Manda ve himaye sistemi, aynı zamanda, sömürgeciliğin devamına da katkıda bulundu.