Olağanüstü Hal (OHAL), devletin iç güvenliğini tehdit eden bir durumun ortaya çıkması halinde, bu durumu ortadan kaldırmak veya etkilerini azaltmak amacıyla, Anayasa’nın 121. maddesine göre Cumhurbaşkanı tarafından ilan edilen ve olağanüstü hal ilan edilen bölgedeki temel hak ve özgürlüklerin geçici olarak kısıtlandığı veya durdurulduğu bir hukuki rejimdir.
OHAL’in Tanımı ve Amacı
OHAL, iç güvenliği tehdit eden bir durumun ortaya çıkması halinde, bu durumu ortadan kaldırmak veya etkilerini azaltmak amacıyla, Cumhurbaşkanı tarafından ilan edilen ve olağanüstü hal ilan edilen bölgedeki temel hak ve özgürlüklerin geçici olarak kısıtlandığı veya durdurulduğu bir hukuki rejimdir.
OHAL’in amacı, iç güvenliği tehdit eden durumu ortadan kaldırmak veya etkilerini azaltmak suretiyle, temel hak ve özgürlüklerin korunmasını ve demokratik düzenin sürdürülmesini sağlamaktır.
OHAL’in İlanı
OHAL, Cumhurbaşkanı tarafından ilan edilir. Cumhurbaşkanı, olağanüstü hal ilan edilmesine karar verirken, aşağıdaki hususları göz önünde bulundurur:
- Devletin iç güvenliğinin tehdit altında olduğu
- Bu tehdidin ortadan kaldırılması veya etkilerinin azaltılması için olağanüstü hal ilan edilmesinin gerekli olduğu
OHAL’in ilan edilmesi, Cumhurbaşkanının bir kararnamesi ile yapılır. Bu kararnamede, olağanüstü hal ilan edilen bölge veya bölgeler, olağanüstü hal ilan edilmesinin gerekçesi ve süresi belirtilir.
OHAL’in ilan edilmesi, Resmi Gazete’de yayımlanır ve ilan tarihinden itibaren yürürlüğe girer.
OHAL’in Uygulanması
OHAL ilan edilen bölgedeki temel hak ve özgürlükler, olağanüstü hal ilan edilmesinin amacına uygun olarak, Cumhurbaşkanı tarafından çıkarılacak kanun hükmünde kararnamelerle geçici olarak kısıtlanabilir veya durdurulabilir.
OHAL’in uygulanmasında, aşağıdaki temel hak ve özgürlükler kısıtlanabilir veya durdurulabilir:
- Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı
- Seyahat hakkı
- Haberleşme hakkı
- Basın özgürlüğü
- Toplanma ve örgütlenme özgürlüğü
OHAL’in uygulanmasında, kişi hürriyeti ve güvenliği hakkı, ancak suç işlediğine dair kuvvetli şüphe bulunması halinde ve yetkili merciin istemi üzerine, hâkim kararıyla sınırlandırılabilir.
OHAL’in Süresi
OHAL’in süresi, Cumhurbaşkanı tarafından birer uzatımı halinde altı ayı geçmemek üzere, ilk olarak altı ay olarak belirlenir.
OHAL, olağanüstü hal ilan edilmesinin amacının ortadan kalkması halinde, Cumhurbaşkanı tarafından kaldırılır.
OHAL’in Sonraki İşlemleri
OHAL’in kaldırılması halinde, Cumhurbaşkanı tarafından çıkarılan kanun hükmünde kararnameler, bir yıl içinde TBMM tarafından değerlendirilir. TBMM, kanun hükmünde kararnameleri aynen kabul edebilir, değiştirebilir veya iptal edebilir.
OHAL’in uygulanması sırasında yapılan işlemler, olağanüstü hal ilan edilmesinin amacına uygun olup olmadığı yönünden, TBMM tarafından değerlendirilir.
OHAL’in Türkiye’de Uygulanması
Türkiye’de, OHAL, ilk olarak 1987 yılında, PKK’nın faaliyetlerinin artması üzerine ilan edilmiştir. OHAL, 1991, 1995, 1997, 2001 ve 2015-2018 yıllarında da ilan edilmiştir.
OHAL, Türkiye’de, temel hak ve özgürlüklere önemli kısıtlamalar getirmiştir. OHAL döneminde, toplantı ve gösteri yürüyüşleri yasaklanmış, seyahat hakkı sınırlandırılmış, basın özgürlüğü kısıtlanmış ve toplanma ve örgütlenme özgürlüğü durdurulmuştur.
OHAL’in Sonuçları
OHAL, Türkiye’de, hem olumlu hem de olumsuz sonuçlara yol açmıştır. OHAL’in olumlu sonuçları arasında, iç güvenliğin sağlanmasına ve terör olaylarının azalmasına katkıda bulunması sayılabilir. OHAL’in olumsuz sonuçları arasında ise, temel hak ve özgürlüklerin kısıtlanması ve demokrasinin gerilemesi sayılabilir.
OHAL’in Geleceği
Türkiye’de, OHAL’in gelecekte ne şekilde uygulanacağı, iç güvenlik durumuna ve terörle mücadeleye bağlıdır. İç güvenlik durumunun iyiye gitmesi ve terörle mücadelede başarı elde edilmesi halinde, OHAL’in kaldırılması veya kapsamının daraltılması mümkün olabilir.