Özne Nedir?
Özne, bir cümlede yüklemin bildirdiği işi, eylemi ya da oluşu yapan veya yüklem vasıtasıyla hakkında bilgi verilen öğedir. Özne, yükleme sorulan “kim” ve “ne” soruları ile tespit edilir.
Örneğin;
- “Kuşlar gökyüzünde uçuyor.” cümlesinde yüklem “uçuyor” fiilidir. Bu fiili gerçekleştiren öğe ise “kuşlar”dır. Dolayısıyla bu cümlenin öznesi “kuşlar”dır.
- “İstanbul güzel bir şehirdir.” cümlesinde yüklem “güzeldir” fiilidir. Bu fiili gerçekleştiren öğe ise “İstanbul”dur. Dolayısıyla bu cümlenin öznesi “İstanbul”dur.
Öznenin Özellikleri
Öznenin başlıca özellikleri şunlardır:
- Cümlenin temel öğelerinden biridir.
- Yüklemin bildirdiği işi, eylemi ya da oluşu gerçekleştirir veya yüklem vasıtasıyla hakkında bilgi verir.
- Yükleme sorulan “kim” ve “ne” sorularına cevap verir.
- Cümlede yer aldığı duruma göre farklı isimler alır.
Öznenin Türleri
Özne, cümlede yer aldığı duruma göre farklı isimler alır. Bu isimler şunlardır:
- Gerçek Özne: Cümlede açıkça yer alan öznedir.
- Gizli Özne: Cümlede yer almayan, ancak yüklemden hareketle anlaşılan öznedir.
- Çoklu Özne: Cümlede birden fazla öznenin yer aldığı durumdur.
- Birleşik Özne: Cümlede bir grup unsurun oluşturduğu öznedir.
Gerçek Özne
Cümlede açıkça yer alan öznedir. Cümledeki yükleme sorulan “kim” ve “ne” sorularına doğrudan cevap verir.
Örneğin;
- “Kuşlar gökyüzünde uçuyor.” cümlesinde yüklem “uçuyor” fiilidir. Bu fiili gerçekleştiren öğe ise “kuşlar”dır. Dolayısıyla bu cümlenin öznesi “kuşlar”dır.
- “İstanbul güzel bir şehirdir.” cümlesinde yüklem “güzeldir” fiilidir. Bu fiili gerçekleştiren öğe ise “İstanbul”dur. Dolayısıyla bu cümlenin öznesi “İstanbul”dur.
Gizli Özne
Cümlede yer almayan, ancak yüklemden hareketle anlaşılan öznedir. Cümledeki yükleme sorulan “kim” ve “ne” sorularına dolaylı olarak cevap verir.
Örneğin;
- “Kitaplar okunuyor.” cümlesinde yüklem “okunuy-” fiilidir. Bu fiili gerçekleştiren öğe ise cümlede yer almamaktadır. Ancak yüklemin birinci tekil kişi çoğul çekimi olmasından hareketle, bu işi yapanların insanlar olduğu anlaşılmaktadır. Dolayısıyla bu cümlenin öznesi “insanlar”dır.
- “Ev yapıldı.” cümlesinde yüklem “yapıldı” fiilidir. Bu fiili gerçekleştiren öğe ise cümlede yer almamaktadır. Ancak yüklemin üçüncü tekil kişi tekil çekimi olmasından hareketle, bu işi yapanın bir insan olduğu anlaşılmaktadır. Dolayısıyla bu cümlenin öznesi “bir insan”dır.
Çoklu Özne
Cümlede birden fazla öznenin yer aldığı durumdur. Cümledeki yükleme sorulan “kim” ve “ne” sorularına birden fazla cevap verilir.
Örneğin;
- “Kırmızı ve beyaz güller açtı.” cümlesinde yüklem “açtı” fiilidir. Bu fiili gerçekleştiren öğeler ise “kırmızı güller” ve “beyaz güller”dir. Dolayısıyla bu cümlenin öznesi “kırmızı güller ve beyaz güller”dir.
- “Ali ve Ayşe evlendi.” cümlesinde yüklem “evlendi” fiilidir. Bu fiili gerçekleştiren öğeler ise “Ali” ve “Ayşe”dir. Dolayısıyla bu cümlenin öznesi “Ali ve Ayşe”dir.
Birleşik Özne
Cümlede bir grup unsurun oluşturduğu öznedir. Bu unsurlar, isim, sıfat, fiil ya da zarf olabilir.
Örneğin;
- “Güzel bir ev gördüm.” cümlesinde yüklem “gördüm” fiilidir. Bu fiili gerçekleştiren öğe ise “güzel bir ev”dir. Bu unsur, bir isim ve bir sıfattan oluşmaktadır. Dolayısıyla bu cümlenin öznesi “güzel bir ev