Tevriye Nedir?
Tevriye, anlamla ilgili edebî sanatlardan biridir. Sesteş bir kelimenin bir dizede, beyitte, dörtlükte iki gerçek anlama gelecek biçimde kullanılmasına ve bir sözcüğün yakın anlamını söyleyip uzak anlamını kastetmeye tevriye sanatı denir. Örtmek, meramı gizlemek demektir.
Tevriye sanatında, bir kelimenin hem gerçek hem de mecaz anlamlarından biri kullanılır. Bu iki anlam da birbirine yakındır. Ancak tevriye sanatında, genellikle uzak anlam kastedilir. Bu, okuyucuyu şaşırtmak ve ona bir sürpriz yapmak için yapılır.
Tevriye sanatının temel özellikleri şunlardır:
- Kullanılan kelimenin sesteş olması gerekir.
- Kelime, hem gerçek hem de mecaz anlamlarında kullanılabilir olmalıdır.
- İki anlam da birbirine yakın olmalıdır.
- Uzak anlam kastedilir.
Tevriye Sanatının Türleri
Tevriye sanatının iki temel türü vardır:
- Gerçek Tevriye: Bu tür tevriyede, kelimenin hem gerçek hem de mecaz anlamları kullanılır. Ancak, iki anlam da birbirine yakındır.
Örnek:
“Gökyüzünde yıldızlar ışıl ışıl.”
Bu cümlede, “yıldız” kelimesinin hem gerçek hem de mecaz anlamları vardır. Gerçek anlamıyla, gökyüzünde parlayan gök cisimlerini ifade eder. Mecaz anlamıyla ise, parlak ve güzel insanları ifade eder.
- İlham Tevriye: Bu tür tevriyede, kelimenin hem gerçek hem de mecaz anlamları kullanılır. Ancak, iki anlam birbirinden uzaktır.
Örnek:
“Dağlar ardına düştüm.”
Bu cümlede, “dağlar” kelimesinin hem gerçek hem de mecaz anlamları vardır. Gerçek anlamıyla, tabiatta bulunan yüksek ve engebeli yerleri ifade eder. Mecaz anlamıyla ise, bir kimsenin ulaşamayacağı zorlukları ifade eder.
Tevriye Sanatının Örnekleri
Türk edebiyatında tevriye sanatına birçok örnek bulmak mümkündür. Bunlardan bazıları şunlardır:
- “Gözümden süzülenler, her bir damla bir yürek.” (Nedim)
Bu beyitte, “gözyaşı” kelimesinin hem gerçek hem de mecaz anlamları vardır. Gerçek anlamıyla, gözden akan sudur. Mecaz anlamıyla ise, sevgilinin güzelliğini ifade eder.
- “Sana yar olmayan sevgiliyi, cana minnet sayarım.” (Fuzuli)
Bu beyitte, “yar” kelimesinin hem gerçek hem de mecaz anlamları vardır. Gerçek anlamıyla, sevgili demektir. Mecaz anlamıyla ise, dost, arkadaş demektir.
- “Kuş olup uçsam, seni arasam.” (Karacaoğlan)
Bu dörtlükte, “kuş” kelimesinin hem gerçek hem de mecaz anlamları vardır. Gerçek anlamıyla, uçabilen bir hayvandır. Mecaz anlamıyla ise, sevgiliyi ifade eder.
Tevriye Sanatının Özellikleri
Tevriye sanatının bazı özellikleri şunlardır:
- Anlamda derinlik ve zenginlik yaratır.
- Okuyucuyu şaşırtır ve ona bir sürpriz yapar.
- Konuyu daha etkili bir şekilde anlatmayı sağlar.
Tevriye sanatının ustaca kullanılması, şiir ve düzyazıya ayrı bir güzellik ve anlam katabilir.
Tevriye Sanatının Kullanım Alanları
Tevriye sanatı, şiirde, düzyazıda ve atasözlerinde kullanılabilir. Şiirde, genellikle güzellik, aşk, özlem gibi konuları anlatmak için kullanılır. Düzyazıda ise, konuyu daha etkili bir şekilde anlatmak için kullanılır. Atasözlerinde ise, genellikle bir öğüt vermek veya bir durumu anlatmak için kullanılır.
Tevriye Sanatının Zararları
Tevriye sanatının, dikkatli kullanılmadığı takdirde bazı zararları olabilir. Örneğin, tevriye sanatını kötüye kullanan şairler, okuyucuyu yanıltabilir veya onu gülünç duruma düşürebilir. Ayrıca, tevriye sanatını gereğinden fazla kullanan şairler, şiirlerinin anlaşılmasını zorlaştırabilir.
**Sonuç olarak, tevriye sanatı, anlamla ilgili edebî sanatlardan biridir. Kullanıldığı yerde, şiir ve düzyazıya ayrı