Tümce Nedir?
Tümce, dilbilgisinde, bir yargı bildiren, bir soru soran, bir duyguyu anlatan veya bir emir veren söz dizisidir. Bir tümcenin cümle olabilmesi için en az bir yükleme sahip olması gerekir. Yüklem, bir tümcede yargıyı bildiren unsurdur.
Tümceler, anlamlarına göre dört ana gruba ayrılır:
- Bildirilen tümceler: Bu tümceler, bir yargı bildirir. Örneğin, “İstanbul güzel bir şehirdir.”
- Soru tümceler: Bu tümceler, bir soru sorar. Örneğin, “İstanbul’un nüfusu kaçtır?”
- Ünlem tümceler: Bu tümceler, bir duyguyu ifade eder. Örneğin, “Ne güzel bir gün!”
- Emir tümceler: Bu tümceler, bir emir verir. Örneğin, “Kapıyı kapat!”
Tümceler, yüklemlerine göre de üç ana gruba ayrılır:
- Fiil tümceler: Yüklemi fiil olan tümcelerdir. Örneğin, “İstanbul’u gezdim.”
- İsim tümceler: Yüklemi isim olan tümcelerdir. Örneğin, “İstanbul güzel bir şehirdir.”
- Edat tümceler: Yüklemi edat olan tümcelerdir. Örneğin, “İstanbul’a gittim.”
Tümceler, yapılarına göre de sınıflandırılır. Yapılarına göre tümceler, basit, birleşik ve karmaşık tümceler olarak üçe ayrılır.
Basit Tümceler
Yalnızca bir yükleme sahip olan tümcelere basit tümce denir. Örneğin, “İstanbul güzel bir şehirdir.”
Birleşik Tümceler
İki veya daha fazla yükleme sahip olan tümcelere birleşik tümce denir. Birleşik tümceler, bağ fiilleriyle veya bağlayıcılarla birbirine bağlanan bağımsız tümcelerden oluşur.
Bağ Fiiliyle Birleşen Birleşik Tümceler
Bağ fiilleriyle birleşen birleşik tümceler, iki veya daha fazla yüklemi bağ fiiliyle birbirine bağlayan tümcelerdir. Örneğin, “İstanbul güzel bir şehirdir ve çok büyüktür.”
Bağlayıcıyla Birleşen Birleşik Tümceler
Bağlayıcılarla birleşen birleşik tümceler, iki veya daha fazla yüklemi bağlayıcıyla birbirine bağlayan tümcelerdir. Örneğin, “İstanbul güzel bir şehirdir ama çok kalabalıktır.”
Karmaşık Tümceler
Bağımsız bir tümceyle bir veya daha fazla yan tümceden oluşan tümcelere karmaşık tümce denir. Yan tümceler, bağımsız tümceye bağımlı olarak anlamını tamamlar.
Bağımsız Tümce
Karmaşık tümcede, yan tümceden bağımsız olarak anlamını tamamlayan tümceye bağımsız tümce denir. Örneğin, “İstanbul güzel bir şehirdir (bağımsız tümce) çünkü tarihi çok zengindir (yan tümce).”
Yan Tümce
Karmaşık tümcede, bağımsız tümceye bağımlı olarak anlamını tamamlayan tümceye yan tümce denir. Yan tümceler, yüklemlerine göre üçe ayrılır:
- Belirtili yan tümce: Yüklemi isim olan yan tümcelerdir. Örneğin, “İstanbul güzel bir şehirdir (bağımsız tümce) çünkü tarihi çok zengindir (belirtili yan tümce).”
- Belirsiz yan tümce: Yüklemi fiil olan yan tümcelerdir. Örneğin, “İstanbul’a gittim (bağımsız tümce) çünkü orada bir arkadaşım var (belirsiz yan tümce).”
- Şart yan tümcesi: Yüklemi şart kipi olan yan tümcelerdir. Örneğin, “Eğer İstanbul’a gidersem (şart yan tümce) seni mutlaka ziyaret edeceğim (bağımsız tümce).”
Tümcenin Öğeleri
Bir tümcenin öğeleri, o tümcede yer alan ve anlamını tamamlayan unsurlardır. Tümcenin öğeleri şunlardır:
- Özne: Tümcede bildirilen yargının sahibi olan unsurdur. Örneğin, “İstanbul güzel bir şehirdir.” tümcesinde özne “İstanbul”dur.
- Yüklem: Tümcede bildirilen yargıyı bildiren unsurdur. Örneğin, “İstanbul güzel bir şehirdir.” tümcesinde yüklem “dir”dir.
- Nesne: Yükleme yönelen ve yüklemin eylemini tamamlayan unsurdur. Örneğin, “İstanbul’u gezdim.” tümcesinde nesne “İstanbul”dur.