Veba Nedir?
Veba, Yersinia pestis bakterisinin neden olduğu akut, şiddetli bulaşıcı bir hastalıktır. Tarih boyunca pek çok salgına neden olan veba, günümüzde nadir olarak görülse de ciddiye alınması gereken bakteriyel bir enfeksiyondur.
Vebanın Tarihçesi
Veba, insanlık tarihinin en eski ve en ölümcül hastalıklarından biridir. MÖ 2. yüzyılda Çin’de ilk kez tanımlanan veba, tarih boyunca Avrupa, Asya ve Afrika’da büyük salgınlara neden olmuştur.
En ünlü veba salgını, 14. yüzyılda Avrupa’yı vuran “Kara Ölüm”dür. Bu salgında, Avrupa nüfusunun yaklaşık üçte biri hayatını kaybetmiştir. Kara Ölüm, Orta Çağ Avrupası’nın sosyal ve ekonomik yapısında derin bir yıkıma yol açmıştır.
Veba, 19. yüzyılda da önemli salgınlara neden olmuştur. 1894-1895’te Çin’de yaşanan salgında, yaklaşık 10 milyon kişi hayatını kaybetmiştir.
Günümüzde, vebanın en sık görüldüğü bölgeler Afrika, Asya ve Orta ve Güney Amerika kıtalarının kırsal kesimleridir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), her yıl yaklaşık 3000-4000 veba vakasının rapor edildiğini tahmin etmektedir.
Vebanın Türleri
Veba, üç farklı şekilde görülebilir:
- Bubonik veba: Bu tür veba, en yaygın görülen veba türüdür. Hastalık, pirelerin ısırması sonucu bakterinin lenf bezlerine bulaşmasıyla oluşur. Bubonik vebanın belirtileri arasında ateş, titreme, baş ağrısı, lenf bezlerinde şişlik ve ağrı yer alır. Uygun tedavi ile bubonik vebanın ölüm oranı %10-15 civarındadır.
- Septisemik veba: Bu tür veba, bakterinin kan dolaşımına bulaşmasıyla oluşur. Septisemik vebanın belirtileri arasında ateş, titreme, baş ağrısı, kanama ve şok yer alır. Septisemik vebanın ölüm oranı %30-60 civarındadır.
- Pnömonik veba: Bu tür veba, bakterinin solunum yoluyla bulaşmasıyla oluşur. Pnömonik vebanın belirtileri arasında ateş, titreme, baş ağrısı, öksürük ve kanlı balgam çıkarma yer alır. Pnömonik vebanın ölüm oranı %90 civarındadır.
Vebanın Bulaşması
Veba, genellikle pireler yoluyla bulaşır. Pireler, hastalıklı bir hayvanı ısırdıktan sonra bakteriyi kapar ve daha sonra başka bir insanı ısırdığında bakteriyi ona bulaştırır.
Veba, ayrıca hastalıklı bir insandan öksürük veya hapşırma yoluyla da bulaşabilir.
Vebanın Belirtileri
Vebanın belirtileri, hastalığın türüne göre değişebilir.
- Bubonik veba: Bu tür vebanın belirtileri genellikle hastalığın bulaşmasından 2-7 gün sonra başlar. Belirtiler arasında ateş, titreme, baş ağrısı, lenf bezlerinde şişlik ve ağrı yer alır. Lenf bezleri genellikle ağrılı ve hassastır.
- Septisemik veba: Bu tür vebanın belirtileri genellikle hastalığın bulaşmasından 1-6 gün sonra başlar. Belirtiler arasında ateş, titreme, baş ağrısı, kanama ve şok yer alır.
- Pnömonik veba: Bu tür vebanın belirtileri genellikle hastalığın bulaşmasından 1-3 gün sonra başlar. Belirtiler arasında ateş, titreme, baş ağrısı, öksürük ve kanlı balgam çıkarma yer alır.
Vebanın Tanısı
Vebanın tanısı, hastalığın belirtilerine ve laboratuvar testlerine göre konulur.
Vebanın Tedavisi
Veba, uygun antibiyotiklerle tedavi edilebilir. Erken teşhis ve tedavi ile vebadan iyileşme oranı oldukça yüksektir.
Vebanın Önlenmesi
Vebanın önlenmesi için alınacak önlemler arasında şunlar yer alır:
- Pirelerden korunmak: Pirelerden korunmak için, açık havada uzun süre kalmayı önlemek, kıyafetleri düzenli olarak yıkamak ve pire ilacı kullanmak önemlidir.
- Hastalıklı hayvanlardan uzak durmak: Hastalıklı hayvanlardan uzak durmak için, hayvanları beslemeden önce elleri yıkamak ve hayvanları ısırabilecek pirelerden korunmak önemlidir.